Page 29 - Shahrvand BC No. 1260
P. 29
ادبیات/نقدفمنیستی
زبانوجغرافيایمهاجرت:نگاهیبه مجموعهشعر«همیشهدریبازبهدربهدریبودم»اثرروجاچمنكار 29
وسیعی از كلمات و واژه آرای یهای متفاوت می تواند در به چالش كشیدن آزاده دواچی
زبان و برعكس كردن آن تلاش كند مثلًا در اینجا كه شاعر به صورت
نمادین قادراست نگاه كلیش های به عشق را از میان بردارد.
سال مکی‌‌و تسیب /شماره - 1260جمعه 19رهم 1392 آخر بگیر در من بسیاری از منتقدان ادبیات بر
این باورند كه ادبیات مهاجرت
فرهاد بغل كه م یكنی شبیه مرا ،ردپای لب روی تن حاوی مؤلف ههای خاصی است
تن ،تیشه كه به سادگی نم یتوان هر اثر
نوشت هشده را زیر مجموع هی
سردرد درد ریشه دارم
(صفحه ی )١٠ این ادبیات قرار داد ،اما در
تاكید شاعر بر باز یهای زبانی ،استتار و یا پنهان كردن معنا و مفهومی عین حال به نظر م یرسد
خاص است ،اما آنچه كه مشخص است ارجاع پی در پی زبان و معنا در كه مهاجرت ،فرم و محتوای
كنار یكدیگر شاعر را قادر ساخته است تا به‌شك لدهی تم خاصی در نوشتاری بسیاری از نویسندگان
و شاعران ایرانی را تحت تاثیر قرار داده است ،به عبارت دیگر آثار بسیاری
شعرش برسد كه عموما درون مای هی اعتراضی دارد. از این افراد تحت تاثیر مهاجرت به پلی میان سرزمین مادری و سرزمین
كنون یشان تبدیل شده است .در حوز‌هی شعر به خصوص در حوز‌هی
و شاید اگر جنگ شعر زنان می توان این تاثیر را به وضوح دید ،چرا كه عموماً زنان در
و اما اگر زلزله
خارج از فضای سانسور زبان متفاوت تری پیدا م یكند .از سوی دیگر شعر و حتی اگر سیل
زنان عموما در ایران یا دچار خود سانسوری شده است و یا از طریق رمز
بحر طویلی راه بیفتاد میانمان .از ویرانی گشایی و ابتكار تكنی كهای جدید و استفاده از باز یهای زبانی توانسته
و گره پشت گره است در برابر این سانسور بایستد و در نتیجه پتانسی لهای متفاوتی را در
خلق اثر به خصوص از لحاظ تاثیر گذاری بر زبان در شعر ایجاد كند .به
و به اوج برسد بحران داستانی دایر های این ترتیب نیز شعر مهاجرت و شك لگرفته در فضای متفاوت اگر چه از
و دم به دم دورتر شویم از درخ تهایمان لحاظ ساختار زبانی ممكن است فرق چندانی با زبان شاعر در داخل ایران
و لانه كنیم در لابه لای لرز
In touch with Iranian diversity گاهی شاعر برای آشنازدایی از عناصر زنانه استفاده م یكند و این و بلرزیم نداشته باش د ،اما در عین حال قادر است تا با چرخش و چیدمان و گریز
آشنازدایی در كنار دیگر كاركردهای زبانی م یتواند شاعر را در چیدمان (صفح هی )١١ از سانسور فضای زبانی متفاوتی را تشكیل دهد.
زبان و فضای متفاوت در شعر یاری كن د؛ مثلا در این شعر كه عناصر زنانه در این مجموعه به وضوح م یتوان رد پای مهاجرت را دید با این كه
علیه خود عمل م یكنند اما در عین حال به عنوان نقدی بر یك رویداد شاعر اشار‌هی چندانی به مهاجرت نم یكند اما چینش و بازتاب كلمات روجا چمنكار از شاعران شناخت هی شد‌هی زن ایرانی است كه تاكنون
نشان دهند‌هی ارتابط عمیق شاعر با سرزمین مادری است این مهاجرت چندین مجموع هی شع ر منتشر كرده است ،چمنكار در كتاب همیشه
اجتماعی به كار م یروند. نتوانسته است شاعر را از دغدغ ههایش رهایی بخشد و زبان برای شاعر دری باز به در به دری بود‌هام كه توسط نشر ناكجا منتشر شده است،
پشتوان های برای بازتاب دلتنگ یها شد‌هاست. مؤلف ههای زبانی متفاوتی را ارائه كرده است كه نهایتاًدر این مجموعه لحن
هفت قلم آرایش روی صورتم بریز
بگذار در من تكان بخورد مهر های نا مفهوم همیشه دری باز به دربه دری بودم اعتراضی شاعرمحك متر و حول مسائل مختلفی در نوسان است.
زبان شاعر در این مجموعه بیشتر میان حالت سمبلیك و استفاد‌هی
جابه جا شود رفتن را بیشتر از آمدن دوست داشتم نمادین و استعاری از كلمات در چرخش است .شاعر تمایل زیادی به واژه
ب یتابم كند آرایی و آرایش منظم كلمات و واژگان و تركیب و استفاده از الما نهای
صدای تو متفاوت دارد كه همین مسئله زبان شعر را دچار پیچیدگی م یكند و از
چالم كند از چاله به چاه سوی دیگر به شاعر این قدرت را م یدهد كه با استفاده از این تركیبات
تنها سرزمین واقع یام بود
(صفح هی )٢٧ كلمات را در آغوشت پنهان م یكنم بتواند چیدمان متفاوتی را ارائه دهد.
دوباره در شعر تاكسی م یتوان چیدمان عناصر را دید این چیدمان زبانی از این به بعد سرانگشتانت یكی یكی
Vol. 21 / No. 1260 - Friday, Oct. 11, 2013 و سمبلیكی است كه باآنكه جنسیت خاصی را مشخص نم یكند ،اما به همه م یتوانند شعرهایی از مرا از ل بهایم جدا شود
صورت استعاری از تجارب شاعر ب هعنوان زن پرده ب رم یدارد و به عنوان در تو بخوانند زرد ،قرمز ،نارنجی ...
(صفح هی )١٣
روایتی كاملًا حقیقی مستتر در زبان و استعاره م یشود. (صفح هی )٦
هیچ جا جای امنی نیست می تواندر كنار تم مهاجرتدر بعضی از اشعا‌ر ،رد پا ی جغرافیای متفاوت در عین حال هویت زنانه كه در زبان شعر نهفته است به صورت مشخص و
وقتی به من زل م یزنی را هم در این مجموعه دید و شاید همین استفاده از كلمات خاص در شعر یا حتی به صورت بازنمایی اندام زنانه خودش را نشان م یدهد و قادر است
سنگ م یزنی نظم بومی و جغرافیای خاصی را بر هم زده اس ت ،شاعر به تركیب میان تا به نوعی بر هویت شاعر صحه بگذارد اما این زنانگی حالت اعتراضی
قیچ یام م یكنی مرزهای جغرافیایی و كلماتی دست زده است كه بار اعتراضی دارند؛ مثلا دارد به عبارت دیگر زبان شاعر معترض و محكم است .مثلًا در این شعر
از حلقه بیرونم م یآوری بوسیدن مرز تن و شورش به این ترتیب به شك لدهی الگوی خاصی از كه روبند به نوعی استعاری نشان از زن بودن دارد و رابط هی زنانگی و
آینه را تنظیم م یكنی
شبكلاهم را بر می داری و زبان در این مجموعه كمك كرده است . تجرب ههای شاعر را در محیط پیرامونش نشان م یدهد.
از سر جدایم م یكنی از خشكی هایم دل برید هام روبند تور یام را پس بزن
(صفح هی )٣٣ مرا به آب جهان بمیران
من از سرزمی نهای بكر خسته ترم
در شعر با كلمات زیر جمله نسازید نیز چرخش چیدمان عناصر و كلمات را تا مرگ زندگی كند در رگهای مكند های از جاد ههای پرپیچ لغزنده تر
در شعر برای تفسیر واقعی تهای تاریخی م یتوان دید .شاعر به روای تهای كه از روی راین م یگذرد
هی ببوسمت و از صدای لزج ران هایم م یترسم
وقتی به هم ساییده م یشوند
تاریخی اشاره م یكند اما این جابجایی و چیدمان كلمات هستند كه شاعر و پرند هها وقتی به هم ساییده م یشویم
را قادر م یسازند تا بتواند پرده از این روای تها بردارد. روی مرزهای شورشی تنت با صدای شكسته بخوانند (صفح هی )٧
كلمات فرم اعتراضی شاعر به تمام رویدادهای اجتماعی بهر‌هگیری از زبان و (صفح هی )١٤
فض‌اسازی است كه در پس واژه آرایی مستتر شده اس ت ،به این ترتیب تاكید شاعر برای استفاده از باز یهای زبانی بیان اعتراض و رساندن صدایی كلمات تركش بخورند
معترض است به این ترتیب شاعر قادر است تا از این فضای پیچید‌هی شاعر هم م یتواند به پدید‌هها و تجرب ههای زنان های كه داشت هاست اعتراض
اصابت كنند به تن سوراخ تاریخمان زبان كه در خیلی از سطرها مشخصاً مختص خود شاعر است به شرح كند و هم م یتواند به نوعی آن چیدمان و بیان ایدئولوژیك را از زن در شعر
تاریخمان مولف ههای حقیقی و واقعی در جهان اطرافش بپردازد .استفاده از كلماتی به هم بزند؛ برای مثال در این شعر نگاه او به عشق از طریق آشنازدایی از
مثل شكنجه ،تمرگیدن ،طبال و كوبش هر كدام بر یك رویداد و ماهیت
تاریخمان باریكه راهی تاریكمان كند به تجاوز فرهاد صورت گرفته است .
سیاسی تاكید دارند و قادرند اعتراض شاعر را بیان كنند شاعر از سوی تجاوز سردرد عش قهای كوتاه
دیگر با این آشنازدایی قادر است تا در عمق كلمات معنای دیالكتیكی
تجاوز به چش مهای بست هی جناز هها و مجسم هها و جیغ برقرار كند مثلا خواب بعد از شكنجه و یا تمرگیدن كنار كودكی .یا رمز شعرهای بلند
(صفح هی )٣٦ عبور از مرز در رگها كه هر كدام استراتژی شاعر را برای بیان فرم خاصی پار سهای مدام
قهو ههای مست
اما در پایان م یتوان گفت از ویژگی اصلی این مجموعه ادغام الما نهای از زبان در كنار حقیقت نشان می دهند. سردرد بغل كه م یكنی شبیه مرا ،درد م یشوم
مختلف سیاسی اجتماعی و شخصی و درنتیجه ایجاد برآیندی از این تو مثل خواب بعد از شكنجه م یچسبی به تن
رویكرده‌است كه در عین دلالت به یك رویداد م یتواند همزمان بیانگر شهدی نداشتی كه شیرینم كنی
زبان اعتراضی شاعر باشد .این حال این ادغام لحن و زبان شاعر را از
صراحت بیشتری برخوردار كرد‌هاست و به شاعر این فرصت را داده كه و طبا لها
فرهاد جا مهای تلخ
بتواند با زبان به روایت بخشی از تاریخ بپردازد .زبان چمنكار در این كنار كودك یام تمرگید هاند به كوبشی
مجموعه یك زبان چند صدایی و چند وجهی است و توانسته است در عین كه راحتم نمی گذارد و تا امروز من از ل بهای تو پرید هترم
29 وفادار ماندن به ساختار زبان به چالش معضلات موجود بپردازد ،زبان دچار كول یام كرده است (صفح هی )٩
دیگر بس است
خود سانسوری نشده است بلكه به آین های شفاف ازدغدغ ههای شاعر حول (صفح هی )١٦ تكنیك شاعر در به كا‌رگیری باز یهای زبانی استفاد‌هی متناوب
محورهای مختلف و مضامین اجتماعی وسیاسی مبدل شده است. از آشنازدایی از كلمات ممنوعه است ،به این ترتیب شاعر با تجرب هی طیف
زبانوجغرافيایمهاجرت:نگاهیبه مجموعهشعر«همیشهدریبازبهدربهدریبودم»اثرروجاچمنكار 29
وسیعی از كلمات و واژه آرای یهای متفاوت می تواند در به چالش كشیدن آزاده دواچی
زبان و برعكس كردن آن تلاش كند مثلًا در اینجا كه شاعر به صورت
نمادین قادراست نگاه كلیش های به عشق را از میان بردارد.
سال مکی‌‌و تسیب /شماره - 1260جمعه 19رهم 1392 آخر بگیر در من بسیاری از منتقدان ادبیات بر
این باورند كه ادبیات مهاجرت
فرهاد بغل كه م یكنی شبیه مرا ،ردپای لب روی تن حاوی مؤلف ههای خاصی است
تن ،تیشه كه به سادگی نم یتوان هر اثر
نوشت هشده را زیر مجموع هی
سردرد درد ریشه دارم
(صفحه ی )١٠ این ادبیات قرار داد ،اما در
تاكید شاعر بر باز یهای زبانی ،استتار و یا پنهان كردن معنا و مفهومی عین حال به نظر م یرسد
خاص است ،اما آنچه كه مشخص است ارجاع پی در پی زبان و معنا در كه مهاجرت ،فرم و محتوای
كنار یكدیگر شاعر را قادر ساخته است تا به‌شك لدهی تم خاصی در نوشتاری بسیاری از نویسندگان
و شاعران ایرانی را تحت تاثیر قرار داده است ،به عبارت دیگر آثار بسیاری
شعرش برسد كه عموما درون مای هی اعتراضی دارد. از این افراد تحت تاثیر مهاجرت به پلی میان سرزمین مادری و سرزمین
كنون یشان تبدیل شده است .در حوز‌هی شعر به خصوص در حوز‌هی
و شاید اگر جنگ شعر زنان می توان این تاثیر را به وضوح دید ،چرا كه عموماً زنان در
و اما اگر زلزله
خارج از فضای سانسور زبان متفاوت تری پیدا م یكند .از سوی دیگر شعر و حتی اگر سیل
زنان عموما در ایران یا دچار خود سانسوری شده است و یا از طریق رمز
بحر طویلی راه بیفتاد میانمان .از ویرانی گشایی و ابتكار تكنی كهای جدید و استفاده از باز یهای زبانی توانسته
و گره پشت گره است در برابر این سانسور بایستد و در نتیجه پتانسی لهای متفاوتی را در
خلق اثر به خصوص از لحاظ تاثیر گذاری بر زبان در شعر ایجاد كند .به
و به اوج برسد بحران داستانی دایر های این ترتیب نیز شعر مهاجرت و شك لگرفته در فضای متفاوت اگر چه از
و دم به دم دورتر شویم از درخ تهایمان لحاظ ساختار زبانی ممكن است فرق چندانی با زبان شاعر در داخل ایران
و لانه كنیم در لابه لای لرز
In touch with Iranian diversity گاهی شاعر برای آشنازدایی از عناصر زنانه استفاده م یكند و این و بلرزیم نداشته باش د ،اما در عین حال قادر است تا با چرخش و چیدمان و گریز
آشنازدایی در كنار دیگر كاركردهای زبانی م یتواند شاعر را در چیدمان (صفح هی )١١ از سانسور فضای زبانی متفاوتی را تشكیل دهد.
زبان و فضای متفاوت در شعر یاری كن د؛ مثلا در این شعر كه عناصر زنانه در این مجموعه به وضوح م یتوان رد پای مهاجرت را دید با این كه
علیه خود عمل م یكنند اما در عین حال به عنوان نقدی بر یك رویداد شاعر اشار‌هی چندانی به مهاجرت نم یكند اما چینش و بازتاب كلمات روجا چمنكار از شاعران شناخت هی شد‌هی زن ایرانی است كه تاكنون
نشان دهند‌هی ارتابط عمیق شاعر با سرزمین مادری است این مهاجرت چندین مجموع هی شع ر منتشر كرده است ،چمنكار در كتاب همیشه
اجتماعی به كار م یروند. نتوانسته است شاعر را از دغدغ ههایش رهایی بخشد و زبان برای شاعر دری باز به در به دری بود‌هام كه توسط نشر ناكجا منتشر شده است،
پشتوان های برای بازتاب دلتنگ یها شد‌هاست. مؤلف ههای زبانی متفاوتی را ارائه كرده است كه نهایتاًدر این مجموعه لحن
هفت قلم آرایش روی صورتم بریز
بگذار در من تكان بخورد مهر های نا مفهوم همیشه دری باز به دربه دری بودم اعتراضی شاعرمحك متر و حول مسائل مختلفی در نوسان است.
زبان شاعر در این مجموعه بیشتر میان حالت سمبلیك و استفاد‌هی
جابه جا شود رفتن را بیشتر از آمدن دوست داشتم نمادین و استعاری از كلمات در چرخش است .شاعر تمایل زیادی به واژه
ب یتابم كند آرایی و آرایش منظم كلمات و واژگان و تركیب و استفاده از الما نهای
صدای تو متفاوت دارد كه همین مسئله زبان شعر را دچار پیچیدگی م یكند و از
چالم كند از چاله به چاه سوی دیگر به شاعر این قدرت را م یدهد كه با استفاده از این تركیبات
تنها سرزمین واقع یام بود
(صفح هی )٢٧ كلمات را در آغوشت پنهان م یكنم بتواند چیدمان متفاوتی را ارائه دهد.
دوباره در شعر تاكسی م یتوان چیدمان عناصر را دید این چیدمان زبانی از این به بعد سرانگشتانت یكی یكی
Vol. 21 / No. 1260 - Friday, Oct. 11, 2013 و سمبلیكی است كه باآنكه جنسیت خاصی را مشخص نم یكند ،اما به همه م یتوانند شعرهایی از مرا از ل بهایم جدا شود
صورت استعاری از تجارب شاعر ب هعنوان زن پرده ب رم یدارد و به عنوان در تو بخوانند زرد ،قرمز ،نارنجی ...
(صفح هی )١٣
روایتی كاملًا حقیقی مستتر در زبان و استعاره م یشود. (صفح هی )٦
هیچ جا جای امنی نیست می تواندر كنار تم مهاجرتدر بعضی از اشعا‌ر ،رد پا ی جغرافیای متفاوت در عین حال هویت زنانه كه در زبان شعر نهفته است به صورت مشخص و
وقتی به من زل م یزنی را هم در این مجموعه دید و شاید همین استفاده از كلمات خاص در شعر یا حتی به صورت بازنمایی اندام زنانه خودش را نشان م یدهد و قادر است
سنگ م یزنی نظم بومی و جغرافیای خاصی را بر هم زده اس ت ،شاعر به تركیب میان تا به نوعی بر هویت شاعر صحه بگذارد اما این زنانگی حالت اعتراضی
قیچ یام م یكنی مرزهای جغرافیایی و كلماتی دست زده است كه بار اعتراضی دارند؛ مثلا دارد به عبارت دیگر زبان شاعر معترض و محكم است .مثلًا در این شعر
از حلقه بیرونم م یآوری بوسیدن مرز تن و شورش به این ترتیب به شك لدهی الگوی خاصی از كه روبند به نوعی استعاری نشان از زن بودن دارد و رابط هی زنانگی و
آینه را تنظیم م یكنی
شبكلاهم را بر می داری و زبان در این مجموعه كمك كرده است . تجرب ههای شاعر را در محیط پیرامونش نشان م یدهد.
از سر جدایم م یكنی از خشكی هایم دل برید هام روبند تور یام را پس بزن
(صفح هی )٣٣ مرا به آب جهان بمیران
من از سرزمی نهای بكر خسته ترم
در شعر با كلمات زیر جمله نسازید نیز چرخش چیدمان عناصر و كلمات را تا مرگ زندگی كند در رگهای مكند های از جاد ههای پرپیچ لغزنده تر
در شعر برای تفسیر واقعی تهای تاریخی م یتوان دید .شاعر به روای تهای كه از روی راین م یگذرد
هی ببوسمت و از صدای لزج ران هایم م یترسم
وقتی به هم ساییده م یشوند
تاریخی اشاره م یكند اما این جابجایی و چیدمان كلمات هستند كه شاعر و پرند هها وقتی به هم ساییده م یشویم
را قادر م یسازند تا بتواند پرده از این روای تها بردارد. روی مرزهای شورشی تنت با صدای شكسته بخوانند (صفح هی )٧
كلمات فرم اعتراضی شاعر به تمام رویدادهای اجتماعی بهر‌هگیری از زبان و (صفح هی )١٤
فض‌اسازی است كه در پس واژه آرایی مستتر شده اس ت ،به این ترتیب تاكید شاعر برای استفاده از باز یهای زبانی بیان اعتراض و رساندن صدایی كلمات تركش بخورند
معترض است به این ترتیب شاعر قادر است تا از این فضای پیچید‌هی شاعر هم م یتواند به پدید‌هها و تجرب ههای زنان های كه داشت هاست اعتراض
اصابت كنند به تن سوراخ تاریخمان زبان كه در خیلی از سطرها مشخصاً مختص خود شاعر است به شرح كند و هم م یتواند به نوعی آن چیدمان و بیان ایدئولوژیك را از زن در شعر
تاریخمان مولف ههای حقیقی و واقعی در جهان اطرافش بپردازد .استفاده از كلماتی به هم بزند؛ برای مثال در این شعر نگاه او به عشق از طریق آشنازدایی از
مثل شكنجه ،تمرگیدن ،طبال و كوبش هر كدام بر یك رویداد و ماهیت
تاریخمان باریكه راهی تاریكمان كند به تجاوز فرهاد صورت گرفته است .
سیاسی تاكید دارند و قادرند اعتراض شاعر را بیان كنند شاعر از سوی تجاوز سردرد عش قهای كوتاه
دیگر با این آشنازدایی قادر است تا در عمق كلمات معنای دیالكتیكی
تجاوز به چش مهای بست هی جناز هها و مجسم هها و جیغ برقرار كند مثلا خواب بعد از شكنجه و یا تمرگیدن كنار كودكی .یا رمز شعرهای بلند
(صفح هی )٣٦ عبور از مرز در رگها كه هر كدام استراتژی شاعر را برای بیان فرم خاصی پار سهای مدام
قهو ههای مست
اما در پایان م یتوان گفت از ویژگی اصلی این مجموعه ادغام الما نهای از زبان در كنار حقیقت نشان می دهند. سردرد بغل كه م یكنی شبیه مرا ،درد م یشوم
مختلف سیاسی اجتماعی و شخصی و درنتیجه ایجاد برآیندی از این تو مثل خواب بعد از شكنجه م یچسبی به تن
رویكرده‌است كه در عین دلالت به یك رویداد م یتواند همزمان بیانگر شهدی نداشتی كه شیرینم كنی
زبان اعتراضی شاعر باشد .این حال این ادغام لحن و زبان شاعر را از
صراحت بیشتری برخوردار كرد‌هاست و به شاعر این فرصت را داده كه و طبا لها
فرهاد جا مهای تلخ
بتواند با زبان به روایت بخشی از تاریخ بپردازد .زبان چمنكار در این كنار كودك یام تمرگید هاند به كوبشی
مجموعه یك زبان چند صدایی و چند وجهی است و توانسته است در عین كه راحتم نمی گذارد و تا امروز من از ل بهای تو پرید هترم
29 وفادار ماندن به ساختار زبان به چالش معضلات موجود بپردازد ،زبان دچار كول یام كرده است (صفح هی )٩
دیگر بس است
خود سانسوری نشده است بلكه به آین های شفاف ازدغدغ ههای شاعر حول (صفح هی )١٦ تكنیك شاعر در به كا‌رگیری باز یهای زبانی استفاد‌هی متناوب
محورهای مختلف و مضامین اجتماعی وسیاسی مبدل شده است. از آشنازدایی از كلمات ممنوعه است ،به این ترتیب شاعر با تجرب هی طیف
