Page 25 - Issue No.1359
P. 25
شاعران و نقش آنها در دموکراسی‌خواه ِی ایرانیان ادبیات
نقد و 25
سال / 22شماره - 1359جمعه 13رویرهش 1394 بررسی سپیده جدیری
اشاره :این متن از مجموعه مقالات یست که از طرف این دور‌هی کنفران ِس «فوروم »2000در
پراگ ،در روزنام‌هی Hospodarske Novinyبه زبان چکی منتشر م یشود .نسخ‌هی فارسی آن
را نویسند‌هی آن شخصاً در اختیار مجل‌هی شهروند بی سی قرار داده است.
نوزدهمین دور‌هی کنفرانس «فوروم »2000از 13تا 16سپتامبر سال جاری ( )2015در شهر
پراگ ،پایتخت جمهوری چک برگزار م یشود .موضوع کنفرانس امسال بر رابط‌هی میان آموزش و
دموکراسی تمرکز دارد.
اینکنفرانس توسط واتسلاو هاول ،سیاستمدار ،نمایشنام‌هنویس ،نویسنده و نخستین رئیس جمهور
جمهوری چک بنیان گذاشته شد .هر سال ،جمعی از روسای جمهور و فعالان سیاسی کشورها نیز
علاوه بر چهر‌ههای فرهنگی و اجتماعی در اینکنفرانس شرکت م یکنند و به طور مثال ،از مهما نهای
سا لهای قبل آن م یتوان به دالایی لاما ،آنگ سان سو چی و اف .دبلیو .دکلرک اشارهکرد.
سپیده جدیری به عنوان شاعر و روزنام‌هنگار ایرانی قرار است در دو پن ِل این کنفرانس با عناوین
«ایران امروز و فردا» و «مذهب و آموزش» که هر دو در روز 14سپتامبر به زبان انگلیسی برگزار
م یشود سخنرانی داشته باشد.
فهرست کامل برنام‌‌ههای این کنفرانس را از این آدرس م یتوانید دانلود کنید:
https://www.forum2000.cz/en/projects/forum-2000-conferences/-2015/program/
***
به دستور مقامات امنیتی ایران در دوران نخست وزیری رضا پهلوی ترور شد ،از شاعران وVol. 22 / No. 1359 - Friday, Sep. 4, 2015ای نکه من به عنوان شاعر که قاعدتا حوزه تخصص یام شعر و ادبیات است نه سیاست و آموزش،
بنشینم درباره رابط‌ه دموکراسی و آموزش قلم بزنم شاید شگفتی برانگیزد اما وقتی بدانید که در
In touch with Iranian diversity سرزمین من ،بنیان دموکراس یخواهی را روزگاری همین ادبا و شاعران گذاشته بودند دیگر چندان
از این بابت تعجب نخواهید کرد .از این رو ،شاید بتوان یکی از شیوههای آموزش یک جامعه در
نمایشنام‌هنویسان دوره مشروطیت بود که سرود‌های از او با عنوان کفن سیاه را که درباره روزگار
زنان و حجاب آنها نوشته بود به عنوان تاریخچه تز انقلاب مشروطیت م یشناسند .در عین حال، حوزه دموکراس یخواهی را ادبیاتی دانست که با چنین رویکردی خلق شود.
نادیده انگاشت ِن نق ِش روش نگر یهای خی ِل شاعران دیگری که مشروط‌هطلب بودند و ه مروزگار پیشینه دموکراس یخواهی (به مفهوم مدرن آن) در ایران ،به آغاز و حتی پیش از جنبش مشروطه
آنها ،در تحولات فرهنگی ،اجتماعی و سیاسی جامعه ایرانی در جهت دموکراس یخواهی ،دور از برم یگردد؛ جنبشی که به امضای فرمان مشروطیت ،تدوین اولین قانون اساسی ایران و تشکیل
مجلس شورای ملی در سا لهای آغازین قرن بیستم منجر شد .دکتر همایون کاتوزیان 1در
انصاف به نظر م یرسد. گف توگویی 2در باب دموکراس یخواهی در مشروطه ایرانی م یگوید« :مشروطه یک انقلاب ملت
دموکراس یخواهی در ایران با سرکوب و قتل مشروط‌هخواهان پایان نیافت .چنا نکه می‌بینیم در شش بر ضد دولت بود .در نتیجه گرو‌هها و طبقات اجتماعی گوناگونی را در بر م یگرفت که اگرچه
سا ل گذشته و با شک لگیری جنبش سبز ،جامع‌های میلیونیکه اعضای این جنبش را تشکیل م یدهد بعضی از آ نها هد فهای گروهی ،به ویژه تجدد داشتند اما همه آنها به هیات اجتماع خواستار
دوباره با اتکاء به آن پیشینه تاریخی ،مطالبات دموکراتیک خود را بر پایه اهداف و رویکردهای امحاء استبداد و استقرار حکومت قانون بودند [ ]...اما از وقتی که قانون اساسی مشروطه نوشته
مشخ ِص رهبرانش ،میرحسین موسوی ،زهرا رهنورد و مهدی کروبی که خواهان فضای بازتر شد ،علاوه بر حکومت قانون که لازم نیست حتما دموکراتیک باشد ،شیوههای دموکراتیک نیز
سیاسی و اجتماعی ،خارج کردن قدرت و حکومت از انحصار یک گروه ،برابری حقوق زن و
مرد ،اقوام و اقلی تها و شفافیت اقتصادی بودند مطرح م یکند .رهبرانی که خود حدود پنج سال مطرح شد».
است که به دلیل همین خواست‌هها در حصر خانگی به سر می‌برند و سلامت و زندگ یشان در خطر جالب است بدانید که آثار میرزا فتحعلی آخوندزاده ،نمای شنویس ایرانی که به عنوان نخستین
است .و نکته اینجاست که شاعران ایرانی در این برهه نیز ساکت ننشست‌هاند و آثار ب یشماری را سازند‌ه قال بهای امروز ِی نمایش در شرق شناخته م یشود ،در کنار آثار روشنفکران سیاس ِی آن
در اعتراض به حصر رهبران این جنبش ،سرکوب مردم و پایمال شد ِن آرما نهای دموکراتیک آنها رو ِز ایران زمین‌ههای مشروط‌هخواهی را فراهم آورده است .ضمن ای نکه شاعرانی چون علی اکبر
دهخدا که یکی از نویسندگان اصلی روزنامه صور اسرافیل ،از جراید معروف ،مهم و مؤثر صدر
خلق کرده‌اند. مشروطیت بود و محمدتقی بهار که از 20سالگی با پیوستن به مشروط‌هطلبا ِن خراسان ایران و
وقتی مفهوم دموکراس یخواهی در ایران این چنین عمیق و ریش‌های با شعر و ادبیات این سرزمین بعدها با نائل شدن به ِسم ِت رئیس حزب دموکرات که به دست مشروط‌هخواهان تاسیس شده
پیوند خورده است ،پر بیراه نیست که از شاعران و ادبایی که در این راه گام گذاشته و می‌گذارند، بود جه تگیر ی سیاس یاش را در این زمینه به اثبات رسانده بود ،در زمره چهر‌ههای مؤث ِر ادبی
به مثابه روشنفکری که در آموزش و پیشبرد جامعه در این حوزه ایفای نقش می‌کند نام ببریم و و همچنین سیاسی در پیشبرد مشروطیت در ایران بود‌هاند .میرزاده عشقی نیز که در 31سالگ ی
چه بسا به دلیل رویکرد زیبای یشناسانه آنها در آثاری که خلق م یکنند ،تاثیر این آثار بر جامعه بسی
بزر گتر از بسیاری از کتب ،رسالات و بیانی‌ههای صرفا سیاسی باشد .چنا نکه تصنیف "از خون
جوانان وطن لاله دمیده" سروده عارف قزوینی که خود او در مقدم‌های بر آن گفته است که «این
تصنیف در آغاز انقلاب مشروطه ایران به یاد اولین قربانیان آزادی سروده شده است» ،با گذشت
بیش از یک قرن از سروده شد ناش همچنان در نوشتارها و شعارهای سیاسی و آزاد یخوهانه ایرا ِن
امروز به کار م یرود.
پ ینوشت:
-۱اقتصاددان ،تاری خنگار ،کاوشگر علوم سیاسی و منتقد ادبی ایرانی25 .
-۲انقلاب علیه خودسری :دموکراس یخواهی در مشروطه ایرانی ،در گف توگو با محسن آزموده،
نشریه ایران فردا:
http://homakatouzian.com/?p=874
