Page 27 - 1349
P. 27
سال / 22شماره - 1349جمعه 5ریت 1394 دیگری و دگرگونه‌ای :نگاهی به شخصیت‌های مجموعه ادبیات
27 نقد و
بررسی
داستان خیابان کانت نوشته‌ی احسان عابدی
آزاده دواچی
In touch with Iranian diversity متفاوت ،تجربیا ت ،هویت‌سازی و ارائه الگوهای شخصیتی در داستان دست خودم نبود که خوشحال شدم .خنده‌ای کردم و گفتم :آه چ ک، نقد پسا‌استعماری یکی از شیوه‌های نوین نقد ادبی است .نقدی که
دگرگونگی را بازسازی م یکند .برای مثال در داستان ایزابلا شخصیت پرا گ .اهل پراگ هستید؟ اما دخترک انگار که از ادامه‌ی گفت وگو به واکاوی هویت و جغرافیای مهاجرت هم می پردازد آنگونه که در
27 داستان و تلاش او برای یادگیری زبانی دیگر است ،که به نوعی با مقال هاش می نویس د :امروزه به واسطه وسایل ارتباطی نوی ن ،پدیده‌ی
تجربه‌ی متفاوت نویسنده از فضای مهاجرت ،یادگیری زبان و همینطور خستهشده باشد ،فقط سری تکان داد و گف ت :ن ه مهاجرت بیش از هر زمان دیگری رخ می‌دهد .ادبیات مهاجرتبه روایت
زندگی در کشور دیگر گره‌خورده است: هیجا نزده گفتم :بله من خارجی هستم .از ایران ،م یدانی ایران کجاس ت؟ زندگی و مسائل اجتماعی ،اقتصادی و فرهنگی مهاجران در سرزمین
نگاهی به ساعتم انداختم .زمان کند و بدون عجله پیش م یرف ت. بیگانه می پردازد .این حیطه از نقد ادبی که به نا م D iasporaخوانده
لحظه‌ای احساس کردم کسی از پشت سر صدایم م یکند .برگشتم و دخترک ذوق کودکان های کرد و گف ت :اوه بله صدا م؟ می‌شود یکی از جدیدترین دستاوردهای قرن بیست و یکم است که
نگاهم بهپاهای زنی افتاد که از بالا‌ی پل هها به طرفم م یآم د .به نظرم گفت م :نه نه اشتباه م یکنی ایرا ن .پرشیا .ما با صدام جنگیدیم ،هشت حاصل مهاجرت‌های انبوه قرن بیستم و تحولات جهان دراین دوران
لباس فرم داش ت ،اما نمی توانستم ح دس بزنم که در چه جور جایی کار سال ،و انگشت‌هایم را مثل هفت تیر به صورتش نشانه رفت م :بنگ، شمرده م یشود .جغرافیای فرهنگی جهان ،هویت فردی را ذوب م یکند
م یکند.زن حرفی زد که چیزی از آن دستگیرم نش د .گیج و منگ با و مفاهیمی همچون زبان ،مکان ،زمان ،بود ن ،نژادها و برخوردها را
دهان باز نگاهش کرد م .حالا کنارم ایستاده بود ،باکفش پاشنه بلندی که بنگ… بنگ دستخوش تغییر م یکند و پای ههای نقد فرهنگی و‌نقد پسا‌استعماری را
Vol. 22 / No. 1349 - Friday, June 26, 2015 موقع پایینآمدن از پله‌ها تق تق صدا م یکرد و منتظر پاسخ. دخترک ناگهان قدمی به عقب برداش ت ،شاید ترسیده بو د ،آن وقت بنیان م ینهد .این تغییرات باعث می‌شود کهمهاجران به دنیای درون
به خودم آمدم و گفتم :نمی‌فهم م ،ایتالیایی نم یدون م. و خاطرات گذشته خودشان پناه ببرند و خاطر‌هنویسی میراث ادبیات
زن انگار که متوجه ماجرایی شده باشد ،گفت :آهان و ابروهایش را بالا چینی به ابروهای باریکش انداخت و گفت :آه شما مستی د؟
انداخت (صفحه‌ی ۳۳) گفتم :مس ت؟ نم یدانم .نباید آن قد‌رها مست باشم .نه ببخشید ،واقعا مهاجرت محسوب شود.
از دیگر ویژگی‌های شخصیت‌ها در این مجموعه داستان ،تمایل به باید مرا ببخشی ترساندمت .بیا ،بیا اینجا بشی ن .و جایی برایش روی اما از سوی دیگر به گفته‌ی لیلا تفرشی مطلق‌ادبیات مهاجرت صدای
برگشت و نوعی علاقه به سرزمین مادری است که نویسنده به وضوح نیمکت خودم باز کردم ،اما دخترک انگار که نشنیده باش د ،فقط نگاهی مرکز نیست .در ادبیات مهاجرت یک صدای واحد و مرکزیت ادبی
درچیدمان داستان ،روایت و ساختار بیان م یکن د .نگاه گذرای نویسنده به سرتا پایم انداخت و با دودلی گفت :دوست داشته باشید می توانید با قاطع وجود ندارد .صداهای حاشیه و صداهای گمشده از مولفه‌های
به روایت‌های متفاوت از زندگی و تمنا به بازگشت به سرزمین مادری، ادبیات مهاجرت هستند که در مقابل صدا و فرهنگ قالب کشوردیگر به
همدر شخصیت‌ها و هم در ساختار داستان به تصویر کشیده م یشود. منبیاید (صفحه‌ی )۱۸ دنبال خود می گردد .مهاجران همانگونه که از مرزهای مذاب فرهنگی،
به‌این ترتیب نویسنده پلی را میان شخصیت‌های خود داستان ،خاطرات دیگرگونگی شخصیت یا همان دیگری در این چند داستان کوتاه تکرار جغرافیایی و صدها قالب می گذرند ،با روایتهایگذشته ب هدنبال هویت
و تجارب در دو جغرافیای مشترک را به تصویر می‌کشد .همین می‌شود و گویی که نویسنده‌از طریق همین دگرگونگ ی ،هویت درونی کنونی م یگردد .ادبیات مهاجرت ساختارها ،تعاریف و مرزها را بر هم
تصویر‌سازی دیگر ی ،یعنی تعامل سوژه و شخصیت را به صورت چند خویش را مشخص م یسازد .اما از سوی دیگر دیگری ،یعنی شخصیت
وجهیممکن م یکند و دیگری در این داستان به نوعی همواره در پی اصلی داستان است که در مواجهه با چال شها در مهاجرت قرار م یگیرد می‌زند و روایت خودش را بازسازی م یکند.
یافتن هویت بومی خود و فرار از فضای مهاجرت و دل گرفتگی از آن و همسوی با آن نوعی فراز و فرودهای زندگی مهاجر ب هعنوان شخص اما از سوی دیگر یکی از مولفه‌های این نوع ادبیات که به خصوص در
اس ت. دیگر را در جامعه‌ی مهاجر به تصویر می کشد .سردرگمی ،پریشانی و ادبیات داستانی کاربرد زیادی دارد ،پرداختن به دیگری وبازسازی هویت
«ادامه در صفحه »۲۸ بل‌اتکلیفی از مشخصات شخصیت‌های داستان در این مجموعه است هر از دیگری در ساختار روایت داستان است .در واقع می‌توان گف تیکی
از پربسامدترین واژهایی که در نظام‌های متنوعفکری نظیر روان‌کاوی،
کدام بر شهایی حقیقی از زیستن در مهاجر ت را به تصویر م یکشد: پدیدارشناسی ،پسااستعمارگرایی و فمینیسم کاربرد دارد« ،دیگری»
کم کم خلا ذهنم گسترده شد ،مثل ملافه‌ای سفید که برای محافظت است .دیگری به رابط هی دوقطبی بین سوژه و فردکه به مثابه‌ی ناخود
از اشیا روی آنها م یکشن د ،بخشی از خاطرات من هم پنهان شده بود. تعریف شده است اشاره دارد .تقابل خود /دیگری را ژاک لاکان وارد
تک ههاییاز زندگ یام را به یاد نم یآوردم و اشاره‌های مرتب همسرم به نظریه‌ی انتقادی کرد .لاکان این اصطلاح را در معانیمتفاوتی به کار
آنها هم کمکی به تغییر وضعیت ابهام آلودم نم یکرد .خاطر‌ههایی که می برد؛ اما «دیگری» در اصل کانون نیروهایی است که ظهور سوژه را
همسرم تعریف م یکرد ،بیشتر به هراسم م یانداخ ت .هیچ ردپایی از امکان پذیر م یکند و «در عین حال سوژه را درگسیختگی مدام و انقیاد
خودم در آنها نمی‌دیدم ،انگار غریبه‌ای در غیاب من نقش مرا نقش مرا
همیشگی به میل رها م یکنن د».
بازی کردهباش د . همین پردازش به دیگری ماهیت نوشتاری در بسیاری از ادبیات
دکتر گفت که این یک جور پیامد شوک است و بعد ادامه داد :شوک مهاجرت را تحت تاثیر قرار داده است و به نوعی ساختار متفاوتی را از
بیانهویت و فرهنگ بومی در مهاجرت به نمایش م یگذارد .در میان
جابجایی (صفحه‌ی )۲۶ آثار منتشره ،چه آنهایی که در خارج از ایران نوشته و منتشر شده‌اند
شخصیت دیگری در داستا نهای این مجموعه طر حهای متنوعی را به و چهآنهایی که در خارج نوشته شده اما در داخل منتشر شده‌اند این
خود م یگیرد و عموما دستخوش تغییر م یشود.همین تغییر که زایید‌هی تقابل میان دیگری یعنی هویت سازی متفاوت را به وضوح می‌توان دید.
نگاه نویسنده به عنوان یک مهاجر از بیرون به مسائل درون اس ت، کتا‌ب خیابان کانت نوشته‌ی احسان عابدی نیز متاثر از دگرگونگی
شخصیت سازی در داستان را چند وجهی کرده است .اما شاید مشخص هی و فضای مهاجرت به جستجو و کاوش دیگری م یپرداز د ،دیگری
اصلی دیگر بودن در تمامی داستا نها تلاش نویسنده برای برقراری ارتباط همان شخصیت‌های داستان هستند که هر کدام با برشی از زندگی
میان محیط مهاجرت و خاطرات بومی اس ت .به همین دلیل نویسنده در در مهاجرت و ارتباط با کشور بومی زاویه‌های متفاوتی را از هویت
این مجموعه داستان از یک فضای کلیش های و سوژ‌ههای تکراری بهره انسان مهاجر بهنمایش م یگذارند .خیابان کانت متشکل از ۶داستان
نبرد‌هاس ت ،بلکه به تناسب‌در جغرافیا حرکت کرده و هر بار وجوهمتفاوتی کوتاه است .داستان‌های کوتاه خیابان کانت همه در به تصویرکشیدن
این چالش موفق بودهاند .زبان و روایت‌های اکثر داستا نها در تقابل
را از شخصی تسازی خود به نمایش گذاشته است. با همین هویت دیگری قرار م یگیرد هویت ایرانی-مهاجر نویسنده در
محوریت دیگری بو دن در شخصیت‌های مجموعه‌ی داستان خیابان داستان‌ها به نوعی چالشبرانگیز است .نویسنده در تلاش است تا در
کانت بر پررن گکردن دیگرا ن-مهاجران ب هعنوان اعضای به حاشیه‌رفت هی شخصیت‌سازی داستا نها هویت ایران ی-مهاجر را به عنوان دیگری در
جامعه در کشور دیگر اس ت .این نوع پررنگ کردن ،یعنی فرآیند نگاه
مهاجرت به تصویر کشد.
27 نقد و
بررسی
داستان خیابان کانت نوشته‌ی احسان عابدی
آزاده دواچی
In touch with Iranian diversity متفاوت ،تجربیا ت ،هویت‌سازی و ارائه الگوهای شخصیتی در داستان دست خودم نبود که خوشحال شدم .خنده‌ای کردم و گفتم :آه چ ک، نقد پسا‌استعماری یکی از شیوه‌های نوین نقد ادبی است .نقدی که
دگرگونگی را بازسازی م یکند .برای مثال در داستان ایزابلا شخصیت پرا گ .اهل پراگ هستید؟ اما دخترک انگار که از ادامه‌ی گفت وگو به واکاوی هویت و جغرافیای مهاجرت هم می پردازد آنگونه که در
27 داستان و تلاش او برای یادگیری زبانی دیگر است ،که به نوعی با مقال هاش می نویس د :امروزه به واسطه وسایل ارتباطی نوی ن ،پدیده‌ی
تجربه‌ی متفاوت نویسنده از فضای مهاجرت ،یادگیری زبان و همینطور خستهشده باشد ،فقط سری تکان داد و گف ت :ن ه مهاجرت بیش از هر زمان دیگری رخ می‌دهد .ادبیات مهاجرتبه روایت
زندگی در کشور دیگر گره‌خورده است: هیجا نزده گفتم :بله من خارجی هستم .از ایران ،م یدانی ایران کجاس ت؟ زندگی و مسائل اجتماعی ،اقتصادی و فرهنگی مهاجران در سرزمین
نگاهی به ساعتم انداختم .زمان کند و بدون عجله پیش م یرف ت. بیگانه می پردازد .این حیطه از نقد ادبی که به نا م D iasporaخوانده
لحظه‌ای احساس کردم کسی از پشت سر صدایم م یکند .برگشتم و دخترک ذوق کودکان های کرد و گف ت :اوه بله صدا م؟ می‌شود یکی از جدیدترین دستاوردهای قرن بیست و یکم است که
نگاهم بهپاهای زنی افتاد که از بالا‌ی پل هها به طرفم م یآم د .به نظرم گفت م :نه نه اشتباه م یکنی ایرا ن .پرشیا .ما با صدام جنگیدیم ،هشت حاصل مهاجرت‌های انبوه قرن بیستم و تحولات جهان دراین دوران
لباس فرم داش ت ،اما نمی توانستم ح دس بزنم که در چه جور جایی کار سال ،و انگشت‌هایم را مثل هفت تیر به صورتش نشانه رفت م :بنگ، شمرده م یشود .جغرافیای فرهنگی جهان ،هویت فردی را ذوب م یکند
م یکند.زن حرفی زد که چیزی از آن دستگیرم نش د .گیج و منگ با و مفاهیمی همچون زبان ،مکان ،زمان ،بود ن ،نژادها و برخوردها را
دهان باز نگاهش کرد م .حالا کنارم ایستاده بود ،باکفش پاشنه بلندی که بنگ… بنگ دستخوش تغییر م یکند و پای ههای نقد فرهنگی و‌نقد پسا‌استعماری را
Vol. 22 / No. 1349 - Friday, June 26, 2015 موقع پایینآمدن از پله‌ها تق تق صدا م یکرد و منتظر پاسخ. دخترک ناگهان قدمی به عقب برداش ت ،شاید ترسیده بو د ،آن وقت بنیان م ینهد .این تغییرات باعث می‌شود کهمهاجران به دنیای درون
به خودم آمدم و گفتم :نمی‌فهم م ،ایتالیایی نم یدون م. و خاطرات گذشته خودشان پناه ببرند و خاطر‌هنویسی میراث ادبیات
زن انگار که متوجه ماجرایی شده باشد ،گفت :آهان و ابروهایش را بالا چینی به ابروهای باریکش انداخت و گفت :آه شما مستی د؟
انداخت (صفحه‌ی ۳۳) گفتم :مس ت؟ نم یدانم .نباید آن قد‌رها مست باشم .نه ببخشید ،واقعا مهاجرت محسوب شود.
از دیگر ویژگی‌های شخصیت‌ها در این مجموعه داستان ،تمایل به باید مرا ببخشی ترساندمت .بیا ،بیا اینجا بشی ن .و جایی برایش روی اما از سوی دیگر به گفته‌ی لیلا تفرشی مطلق‌ادبیات مهاجرت صدای
برگشت و نوعی علاقه به سرزمین مادری است که نویسنده به وضوح نیمکت خودم باز کردم ،اما دخترک انگار که نشنیده باش د ،فقط نگاهی مرکز نیست .در ادبیات مهاجرت یک صدای واحد و مرکزیت ادبی
درچیدمان داستان ،روایت و ساختار بیان م یکن د .نگاه گذرای نویسنده به سرتا پایم انداخت و با دودلی گفت :دوست داشته باشید می توانید با قاطع وجود ندارد .صداهای حاشیه و صداهای گمشده از مولفه‌های
به روایت‌های متفاوت از زندگی و تمنا به بازگشت به سرزمین مادری، ادبیات مهاجرت هستند که در مقابل صدا و فرهنگ قالب کشوردیگر به
همدر شخصیت‌ها و هم در ساختار داستان به تصویر کشیده م یشود. منبیاید (صفحه‌ی )۱۸ دنبال خود می گردد .مهاجران همانگونه که از مرزهای مذاب فرهنگی،
به‌این ترتیب نویسنده پلی را میان شخصیت‌های خود داستان ،خاطرات دیگرگونگی شخصیت یا همان دیگری در این چند داستان کوتاه تکرار جغرافیایی و صدها قالب می گذرند ،با روایتهایگذشته ب هدنبال هویت
و تجارب در دو جغرافیای مشترک را به تصویر می‌کشد .همین می‌شود و گویی که نویسنده‌از طریق همین دگرگونگ ی ،هویت درونی کنونی م یگردد .ادبیات مهاجرت ساختارها ،تعاریف و مرزها را بر هم
تصویر‌سازی دیگر ی ،یعنی تعامل سوژه و شخصیت را به صورت چند خویش را مشخص م یسازد .اما از سوی دیگر دیگری ،یعنی شخصیت
وجهیممکن م یکند و دیگری در این داستان به نوعی همواره در پی اصلی داستان است که در مواجهه با چال شها در مهاجرت قرار م یگیرد می‌زند و روایت خودش را بازسازی م یکند.
یافتن هویت بومی خود و فرار از فضای مهاجرت و دل گرفتگی از آن و همسوی با آن نوعی فراز و فرودهای زندگی مهاجر ب هعنوان شخص اما از سوی دیگر یکی از مولفه‌های این نوع ادبیات که به خصوص در
اس ت. دیگر را در جامعه‌ی مهاجر به تصویر می کشد .سردرگمی ،پریشانی و ادبیات داستانی کاربرد زیادی دارد ،پرداختن به دیگری وبازسازی هویت
«ادامه در صفحه »۲۸ بل‌اتکلیفی از مشخصات شخصیت‌های داستان در این مجموعه است هر از دیگری در ساختار روایت داستان است .در واقع می‌توان گف تیکی
از پربسامدترین واژهایی که در نظام‌های متنوعفکری نظیر روان‌کاوی،
کدام بر شهایی حقیقی از زیستن در مهاجر ت را به تصویر م یکشد: پدیدارشناسی ،پسااستعمارگرایی و فمینیسم کاربرد دارد« ،دیگری»
کم کم خلا ذهنم گسترده شد ،مثل ملافه‌ای سفید که برای محافظت است .دیگری به رابط هی دوقطبی بین سوژه و فردکه به مثابه‌ی ناخود
از اشیا روی آنها م یکشن د ،بخشی از خاطرات من هم پنهان شده بود. تعریف شده است اشاره دارد .تقابل خود /دیگری را ژاک لاکان وارد
تک ههاییاز زندگ یام را به یاد نم یآوردم و اشاره‌های مرتب همسرم به نظریه‌ی انتقادی کرد .لاکان این اصطلاح را در معانیمتفاوتی به کار
آنها هم کمکی به تغییر وضعیت ابهام آلودم نم یکرد .خاطر‌ههایی که می برد؛ اما «دیگری» در اصل کانون نیروهایی است که ظهور سوژه را
همسرم تعریف م یکرد ،بیشتر به هراسم م یانداخ ت .هیچ ردپایی از امکان پذیر م یکند و «در عین حال سوژه را درگسیختگی مدام و انقیاد
خودم در آنها نمی‌دیدم ،انگار غریبه‌ای در غیاب من نقش مرا نقش مرا
همیشگی به میل رها م یکنن د».
بازی کردهباش د . همین پردازش به دیگری ماهیت نوشتاری در بسیاری از ادبیات
دکتر گفت که این یک جور پیامد شوک است و بعد ادامه داد :شوک مهاجرت را تحت تاثیر قرار داده است و به نوعی ساختار متفاوتی را از
بیانهویت و فرهنگ بومی در مهاجرت به نمایش م یگذارد .در میان
جابجایی (صفحه‌ی )۲۶ آثار منتشره ،چه آنهایی که در خارج از ایران نوشته و منتشر شده‌اند
شخصیت دیگری در داستا نهای این مجموعه طر حهای متنوعی را به و چهآنهایی که در خارج نوشته شده اما در داخل منتشر شده‌اند این
خود م یگیرد و عموما دستخوش تغییر م یشود.همین تغییر که زایید‌هی تقابل میان دیگری یعنی هویت سازی متفاوت را به وضوح می‌توان دید.
نگاه نویسنده به عنوان یک مهاجر از بیرون به مسائل درون اس ت، کتا‌ب خیابان کانت نوشته‌ی احسان عابدی نیز متاثر از دگرگونگی
شخصیت سازی در داستان را چند وجهی کرده است .اما شاید مشخص هی و فضای مهاجرت به جستجو و کاوش دیگری م یپرداز د ،دیگری
اصلی دیگر بودن در تمامی داستا نها تلاش نویسنده برای برقراری ارتباط همان شخصیت‌های داستان هستند که هر کدام با برشی از زندگی
میان محیط مهاجرت و خاطرات بومی اس ت .به همین دلیل نویسنده در در مهاجرت و ارتباط با کشور بومی زاویه‌های متفاوتی را از هویت
این مجموعه داستان از یک فضای کلیش های و سوژ‌ههای تکراری بهره انسان مهاجر بهنمایش م یگذارند .خیابان کانت متشکل از ۶داستان
نبرد‌هاس ت ،بلکه به تناسب‌در جغرافیا حرکت کرده و هر بار وجوهمتفاوتی کوتاه است .داستان‌های کوتاه خیابان کانت همه در به تصویرکشیدن
این چالش موفق بودهاند .زبان و روایت‌های اکثر داستا نها در تقابل
را از شخصی تسازی خود به نمایش گذاشته است. با همین هویت دیگری قرار م یگیرد هویت ایرانی-مهاجر نویسنده در
محوریت دیگری بو دن در شخصیت‌های مجموعه‌ی داستان خیابان داستان‌ها به نوعی چالشبرانگیز است .نویسنده در تلاش است تا در
کانت بر پررن گکردن دیگرا ن-مهاجران ب هعنوان اعضای به حاشیه‌رفت هی شخصیت‌سازی داستا نها هویت ایران ی-مهاجر را به عنوان دیگری در
جامعه در کشور دیگر اس ت .این نوع پررنگ کردن ،یعنی فرآیند نگاه
مهاجرت به تصویر کشد.
