Page 33 - Shahrvand BC No.1239
P. 33
ویژ هیبزرگداشتاسماعیلخویی متن سخنرانی منوچهر رضابیگی:
تٌاکید بر فرم و ساختار اثر (،)Formalism تجزیه و تحلیل چند شعر از اسماعیل خویی
آشنایی زدایی ( ،)Defamilarizationعادت 33
زدایی ( ،)Diautmatizationساختار شکنی
( )Deconstructionو ...که در عرصه ی
ادبیات مدرن و پست مدرن بیشتر مد نظر
قرار می گیرند ،توجه داشته است؟
سال متسیب /شماره - 1239جمعه 27تشهبیدرا 1392 با در نظر داشتن موارد فوق چند شعر از اسماعیل خویی را مورد درآمد:
تجزیه و تحلیل قرار م یدهیم: دکتر اسماعیل خویی ،شاعر ،فیلسوف و فعال
سیاسی-اجتماعی مهمان انجمن هنر و ادبیات
الف .حماسه‌ی مگس کش /به :م.امید
ونکوور خواهند بود .این مقاله که در قالب
-1تسلیح سخنرانی کوتاهی در مراسم بزرگداشت ایشان
تالار را گفتم زنم درها و روز نها فروبندد. ارایه خواهد شد ،دو هدف اصلی را دنبال می کند:
الف .شاعر در می یابد که چگونه شعر او با جهان
« -آخر چرا؟» ذهنی یک مخاطب ارتباط برقرار م یکند و این
مانند دیگر بارها نق زد. ارتباط تا چه اندازه به ذهن و زبان وی نزدیک
گفتم« :-زنک!…» است.
برخاست؛ ب .برای دیگر مخاطبین یک شعر به اختصار
ترسیم می کند که چگونه در خوانش یک شعر
و آن‌چنان که گفته بودم کرد. عناصر تشکیل دهنده آن (زبان ،خیال و اندیشه)
از خشم و از گرما عرق کردم. را مورد توجه قرار دهیم تا ارتباط عاطفی و
گفتم « :-بیار آن گرز را!» ذهنی مطلوبی با آن برقرار کنیم.
آورد.
-2صحنه تعریف شعر:
ی کره نظر کردم در آن انبوه ب یسامان و خندیدم، دکتر اسماعیل خویی می گوید :شعر در نظر
من ،گره خوردگی های عاطفی انديشه و خيال
زا نسان که می‌خندند سرداران رویی نتن است در زبانی فشرده و آهنگين .بدینسان ،در
بر لشکر دشمن.
In touch with Iranian diversity -3رج زخوانی تجزیه و تحلیل یا آنالیز ( )Analysisشعر: ذات شعر ،دست كم سه عنصر از كيديگر باز
گفتی به خود گفتم: با توجه به تعریف شعر و عناصر تشکیل دهنده‌ی آن ،در تجزیه و شناخته می‌شوند ،انديشه ،خيال و زبان .دکتر
کو آن خو شآوا «چنگی شوریده‌رنگ پیر»؟- تحلیل یا آنالیز یک شعر می‌توان نکات زیر را مورد توجه قرار داد: شفیعی کدکنی شاعر و ادیب ایرانی نیز در کتاب
کاواز نومیدش به اصل و نسل من انگار م یخندید؛ موسیقی شعر می گوید :شعر گره خوردگی عاطفه
و چشم خو نپالاش تا می‌دید پیرنگ شعری ( : )Poetic plotآیا شعر مورد و خیال است که در زبان آهنگین شکل گرفته
نظر دارای پیرنگ و یا طرح اولیه بوده و یا باشد و شعر را حادثه ای می داند که در زبان رخ می دهد .ویکتور
خون بود، حاصل شکار یک لحظ ه شاعرانه در گره شکلوسکی از بنیانگزاران مکتب فرمالیسم ،شعر را رستاخیز کلمات
خون رستم دستان، ( ) The resurrection of the wordتعریف کرده است.
که در رگم ،چون آب در مرداب ،م یگندید. خوردگی بین عاطف ه ،اندیشه ،خیال و تجربه عناصر شعر و یا راه‌های شناخته شده‌ی تمایز زبان یا رستاخیز
گو :بنگر ،اینک جوشش خو ِن جوان من،
خشم و خروش من، کلمات:
بر اساس تعریف دکتر شفیعی کدکنی ،تمایز زبان و یا رستاخیز
زور و غرور من، کلمات در دو گروه موسیقایی و زبانشناختی (زبان شناسیک) مورد
تاب و توان من.
توجه قرار م یگیرند:
است ؟
-4صحنه زبان شعر ( :)Poetic Languageآیا حادثه الف .گروه موسیقایی ()Musicality
آن‌گاه ای در زبان رخ داده است که به واسطه ی آن وزن یا موسیقی بیرونی ()Rhythm
با گرز کائوچوی در دستم، شعر را از گفتار عادی متمایز کنیم؟ قافیه ( ) Rhymeو ردیف
در ابر انبوه مگ سها خیره گشتم باز؛ ساختار موسیقایی( :)Musical structureآیا موسیقی درونی یا هماهنگی های صوتی و یا
و باز خندیدم: یک نظام موسیقایی بر شعر حاکم است؟ طرح های آوایی ( )Sound pattern
زان‌سان که می‌خندند سرداران رویی نتن وزن یا موسیقی بیرونی ( ،)Rhythmموسیقی ب .گروه زبان شناختی ()Linguistic
درونی ( ) Sound Patternو موسیقی معنوی
بر لشکر دشمن.
Vol. 20 / No. 1239 - Friday, May 17, 2013 -5ایضن رج زخوانی چگونه واژگان یا کلمات تشکیل دهنده شعر تصویر سازی ()Imagination, Imagery
گفتم : -خوشا با کینه‌ی اعصار در سینه، را به یکدیگر وصل کرده است؟ -توصیف ()Description
-تشبیه ()Simile
بارانی از خون بر در و دیوار باراندن؛ خیال انگیزی ( :)Imaginationآیا شعر -استعاره ()Metaphor
بسیارشان را کشتن و بسیارهاشان را خیالپردازانه یا محصول خیال است؟ اگر -تمثیل ()Allegory
زین گوشه تا آن گوش هی تالار تاراندن. هست چگونه شاعرعناصر خیال یا ایماژها -سمبل ( )Symbol
را به کار گرفته و چگونه تصویر پردازی
( )Imaginationو ح ّسامیزی ()Synesthesia -رمز ( )Mystery
-6حمله کرده است؟ -مجاز ()Metonymy
اینک من ،اینک من: -کنایه ( )Allusion
سردار میدا نهای سرپوشید هی ایمن، عاطفی و احساسی بودن (:)Emotionalism -ابهام ( )Ambiguity
آیا شعر دارای عناصر عاطفی و احساسی -اغراق ( )Hyperbole
با گرز یک سیری، -ایجاز ()Briefness, Brevity
تازان به اردوی شما، هست؟ آیا شاعر عاطفه و احساس را به خوبی -تضاد و تناقض ( )Antithesis
ای گن دپاره‌های در پرواز! با خیال گره زده؟ و شعر در خواننده همان حسامیزی ()Synesthesia
ای گندخواره‌های اکبیری! احساس و عاطفه را بر می انگیزد؟
اندیشه و معنا (:) Thought and Meaning
آیا شعر در بر دارنده ی اندیشه ای هست و بار باستانگرایی ()Archaism
این شعر نخستین بار در سال ۱۳۵۷منتشر شده و به مهدی اخوان معنایی دارد؟ و اگر چنین است آیا تجربه و یا تشخیص ()Personification
ثالث (م .امید) تقدیم شده است .شعر روایی است و از زبان اول حادثه ای که شاعر با آن رو به رو بوده ارزش برجسته سازی واژگان و ترکیبات زبانی
شخص مفرد که الزامٌا سراینده آن نیست ،روایت می شود. آن را دارد که با کمک تخیل و احساس جنبه () Word foregrounding , Word formations
زبان شعر مثل زبان شعر م .امید حماسی است ،با این تفاوت که بیان پارادوکسی ()Oxymoron
طنز مخصوصی با آن آمیخته شده و تناقض و یا پارادکس بسیار هنری پیدا کند؟ در شعر و ادبیات داستانی مدرن و پست مدرن ،مولفه‌ها و
زیبایی را به وجود آورده است. آیا در زبان شعر بیان سمبولیک تکنیک‌های دیگری برای برانگیزاندن تخیل مورد توجه قرار
( ،) Symbolismبیان تمثیلی (Figurative می گیرد .نام برخی از این مولفه‌ها در زیر آمده است:
زبان و ساختار شعر و عنوان بندی آن ( تسلیح ،صحنه ،رجزخوانی، ،)languageبیان اسطوره ای (Mythical تٌاکید بر فرم اثر () Formalism
حمله ) و آوردن نام ها و ترکیب هایی مثل سرداران روئین تن، ) languageو بیان پاردوکسی() Oxymoron ساختارگرایی () Structuralism
خون رستم دستان ،لشکر دشمن ،سردا ِر میدا نهای سرپوشیده و شالوده شکنی یا ساختارشکنی
...و تصویرپردازی‌ها در قالب روایتی باستان گرایانه ()Archaism استفاده شده؟
صورت گرفته است. آیا شاعر توجهی به کاربرد مفاهیم نو ،واژه ()Deconstruction
از نظر وزن ،شاعر توجه دقیقی به نوآوری های نیما داشته است. آرایی یا چیدمان واژگان ( ،)Juxtaposition آشنایی زدایی () Defamilarization
برجسته سازی ( )Word foregroundingو
وزن شعر مستفعلن ،مستفعلن ،مستفعلن فعلن است که در مصراع 3 3 کاربرد واژگان نو و ترکیبات زبانی ( Word عادت زدایی () Diautmatization
های مختلف کوتاه و بلند می شود .شاعر هر کجا که لازم بوده از )formationتوجهی داشته؟
قافیه ها به خوبی استفاده کرده ( می دید -می گندید) ( ،جوان- آیا شاعر در اثر خود به مولف ههایی مثل
تٌاکید بر فرم و ساختار اثر (،)Formalism تجزیه و تحلیل چند شعر از اسماعیل خویی
آشنایی زدایی ( ،)Defamilarizationعادت 33
زدایی ( ،)Diautmatizationساختار شکنی
( )Deconstructionو ...که در عرصه ی
ادبیات مدرن و پست مدرن بیشتر مد نظر
قرار می گیرند ،توجه داشته است؟
سال متسیب /شماره - 1239جمعه 27تشهبیدرا 1392 با در نظر داشتن موارد فوق چند شعر از اسماعیل خویی را مورد درآمد:
تجزیه و تحلیل قرار م یدهیم: دکتر اسماعیل خویی ،شاعر ،فیلسوف و فعال
سیاسی-اجتماعی مهمان انجمن هنر و ادبیات
الف .حماسه‌ی مگس کش /به :م.امید
ونکوور خواهند بود .این مقاله که در قالب
-1تسلیح سخنرانی کوتاهی در مراسم بزرگداشت ایشان
تالار را گفتم زنم درها و روز نها فروبندد. ارایه خواهد شد ،دو هدف اصلی را دنبال می کند:
الف .شاعر در می یابد که چگونه شعر او با جهان
« -آخر چرا؟» ذهنی یک مخاطب ارتباط برقرار م یکند و این
مانند دیگر بارها نق زد. ارتباط تا چه اندازه به ذهن و زبان وی نزدیک
گفتم« :-زنک!…» است.
برخاست؛ ب .برای دیگر مخاطبین یک شعر به اختصار
ترسیم می کند که چگونه در خوانش یک شعر
و آن‌چنان که گفته بودم کرد. عناصر تشکیل دهنده آن (زبان ،خیال و اندیشه)
از خشم و از گرما عرق کردم. را مورد توجه قرار دهیم تا ارتباط عاطفی و
گفتم « :-بیار آن گرز را!» ذهنی مطلوبی با آن برقرار کنیم.
آورد.
-2صحنه تعریف شعر:
ی کره نظر کردم در آن انبوه ب یسامان و خندیدم، دکتر اسماعیل خویی می گوید :شعر در نظر
من ،گره خوردگی های عاطفی انديشه و خيال
زا نسان که می‌خندند سرداران رویی نتن است در زبانی فشرده و آهنگين .بدینسان ،در
بر لشکر دشمن.
In touch with Iranian diversity -3رج زخوانی تجزیه و تحلیل یا آنالیز ( )Analysisشعر: ذات شعر ،دست كم سه عنصر از كيديگر باز
گفتی به خود گفتم: با توجه به تعریف شعر و عناصر تشکیل دهنده‌ی آن ،در تجزیه و شناخته می‌شوند ،انديشه ،خيال و زبان .دکتر
کو آن خو شآوا «چنگی شوریده‌رنگ پیر»؟- تحلیل یا آنالیز یک شعر می‌توان نکات زیر را مورد توجه قرار داد: شفیعی کدکنی شاعر و ادیب ایرانی نیز در کتاب
کاواز نومیدش به اصل و نسل من انگار م یخندید؛ موسیقی شعر می گوید :شعر گره خوردگی عاطفه
و چشم خو نپالاش تا می‌دید پیرنگ شعری ( : )Poetic plotآیا شعر مورد و خیال است که در زبان آهنگین شکل گرفته
نظر دارای پیرنگ و یا طرح اولیه بوده و یا باشد و شعر را حادثه ای می داند که در زبان رخ می دهد .ویکتور
خون بود، حاصل شکار یک لحظ ه شاعرانه در گره شکلوسکی از بنیانگزاران مکتب فرمالیسم ،شعر را رستاخیز کلمات
خون رستم دستان، ( ) The resurrection of the wordتعریف کرده است.
که در رگم ،چون آب در مرداب ،م یگندید. خوردگی بین عاطف ه ،اندیشه ،خیال و تجربه عناصر شعر و یا راه‌های شناخته شده‌ی تمایز زبان یا رستاخیز
گو :بنگر ،اینک جوشش خو ِن جوان من،
خشم و خروش من، کلمات:
بر اساس تعریف دکتر شفیعی کدکنی ،تمایز زبان و یا رستاخیز
زور و غرور من، کلمات در دو گروه موسیقایی و زبانشناختی (زبان شناسیک) مورد
تاب و توان من.
توجه قرار م یگیرند:
است ؟
-4صحنه زبان شعر ( :)Poetic Languageآیا حادثه الف .گروه موسیقایی ()Musicality
آن‌گاه ای در زبان رخ داده است که به واسطه ی آن وزن یا موسیقی بیرونی ()Rhythm
با گرز کائوچوی در دستم، شعر را از گفتار عادی متمایز کنیم؟ قافیه ( ) Rhymeو ردیف
در ابر انبوه مگ سها خیره گشتم باز؛ ساختار موسیقایی( :)Musical structureآیا موسیقی درونی یا هماهنگی های صوتی و یا
و باز خندیدم: یک نظام موسیقایی بر شعر حاکم است؟ طرح های آوایی ( )Sound pattern
زان‌سان که می‌خندند سرداران رویی نتن وزن یا موسیقی بیرونی ( ،)Rhythmموسیقی ب .گروه زبان شناختی ()Linguistic
درونی ( ) Sound Patternو موسیقی معنوی
بر لشکر دشمن.
Vol. 20 / No. 1239 - Friday, May 17, 2013 -5ایضن رج زخوانی چگونه واژگان یا کلمات تشکیل دهنده شعر تصویر سازی ()Imagination, Imagery
گفتم : -خوشا با کینه‌ی اعصار در سینه، را به یکدیگر وصل کرده است؟ -توصیف ()Description
-تشبیه ()Simile
بارانی از خون بر در و دیوار باراندن؛ خیال انگیزی ( :)Imaginationآیا شعر -استعاره ()Metaphor
بسیارشان را کشتن و بسیارهاشان را خیالپردازانه یا محصول خیال است؟ اگر -تمثیل ()Allegory
زین گوشه تا آن گوش هی تالار تاراندن. هست چگونه شاعرعناصر خیال یا ایماژها -سمبل ( )Symbol
را به کار گرفته و چگونه تصویر پردازی
( )Imaginationو ح ّسامیزی ()Synesthesia -رمز ( )Mystery
-6حمله کرده است؟ -مجاز ()Metonymy
اینک من ،اینک من: -کنایه ( )Allusion
سردار میدا نهای سرپوشید هی ایمن، عاطفی و احساسی بودن (:)Emotionalism -ابهام ( )Ambiguity
آیا شعر دارای عناصر عاطفی و احساسی -اغراق ( )Hyperbole
با گرز یک سیری، -ایجاز ()Briefness, Brevity
تازان به اردوی شما، هست؟ آیا شاعر عاطفه و احساس را به خوبی -تضاد و تناقض ( )Antithesis
ای گن دپاره‌های در پرواز! با خیال گره زده؟ و شعر در خواننده همان حسامیزی ()Synesthesia
ای گندخواره‌های اکبیری! احساس و عاطفه را بر می انگیزد؟
اندیشه و معنا (:) Thought and Meaning
آیا شعر در بر دارنده ی اندیشه ای هست و بار باستانگرایی ()Archaism
این شعر نخستین بار در سال ۱۳۵۷منتشر شده و به مهدی اخوان معنایی دارد؟ و اگر چنین است آیا تجربه و یا تشخیص ()Personification
ثالث (م .امید) تقدیم شده است .شعر روایی است و از زبان اول حادثه ای که شاعر با آن رو به رو بوده ارزش برجسته سازی واژگان و ترکیبات زبانی
شخص مفرد که الزامٌا سراینده آن نیست ،روایت می شود. آن را دارد که با کمک تخیل و احساس جنبه () Word foregrounding , Word formations
زبان شعر مثل زبان شعر م .امید حماسی است ،با این تفاوت که بیان پارادوکسی ()Oxymoron
طنز مخصوصی با آن آمیخته شده و تناقض و یا پارادکس بسیار هنری پیدا کند؟ در شعر و ادبیات داستانی مدرن و پست مدرن ،مولفه‌ها و
زیبایی را به وجود آورده است. آیا در زبان شعر بیان سمبولیک تکنیک‌های دیگری برای برانگیزاندن تخیل مورد توجه قرار
( ،) Symbolismبیان تمثیلی (Figurative می گیرد .نام برخی از این مولفه‌ها در زیر آمده است:
زبان و ساختار شعر و عنوان بندی آن ( تسلیح ،صحنه ،رجزخوانی، ،)languageبیان اسطوره ای (Mythical تٌاکید بر فرم اثر () Formalism
حمله ) و آوردن نام ها و ترکیب هایی مثل سرداران روئین تن، ) languageو بیان پاردوکسی() Oxymoron ساختارگرایی () Structuralism
خون رستم دستان ،لشکر دشمن ،سردا ِر میدا نهای سرپوشیده و شالوده شکنی یا ساختارشکنی
...و تصویرپردازی‌ها در قالب روایتی باستان گرایانه ()Archaism استفاده شده؟
صورت گرفته است. آیا شاعر توجهی به کاربرد مفاهیم نو ،واژه ()Deconstruction
از نظر وزن ،شاعر توجه دقیقی به نوآوری های نیما داشته است. آرایی یا چیدمان واژگان ( ،)Juxtaposition آشنایی زدایی () Defamilarization
برجسته سازی ( )Word foregroundingو
وزن شعر مستفعلن ،مستفعلن ،مستفعلن فعلن است که در مصراع 3 3 کاربرد واژگان نو و ترکیبات زبانی ( Word عادت زدایی () Diautmatization
های مختلف کوتاه و بلند می شود .شاعر هر کجا که لازم بوده از )formationتوجهی داشته؟
قافیه ها به خوبی استفاده کرده ( می دید -می گندید) ( ،جوان- آیا شاعر در اثر خود به مولف ههایی مثل
