Page 26 - Shahrvand BC No.1326
P. 26
تأثیر جنبش زنان ایران بر شکل‌گیری ادبیات فمینیستی 26ادبیات :
از طریق نوشتار است .ویرجینیا ولف در کتاب اتاقی از آن خود بر این باور برای نویسندٔه این مقاله نوشتن زنان ب هنوعی فرار از انزوا است .از دیگر آزاده دواچی نقد و
است که «هنوز انتخاب همسر بین طبقات مرفه و طبقه متوسط استثناء بود پارامترهایی که نویسندٔه این مطلب به آن اشاره م یکند هویت بخشی بررسی
و ب همحض اینکه انتخاب صورت م یگرفت ،این شوهر بود که سرور و ارباب
خانه م یشد» .ویرجینیا وولف م ینویسد« :اگرچه زنان در ادبیاتی که مردان است که در قالب ساختار نوشتار صورت م یگیرد ،او م ینویسند: سال / 22شماره - 1326جمعه 26ید 1393
از دیرباز آفریننده آ ناند ،صاحب چهر‌ههای درخشان در زمین ههای مختلف زنان داستان م ینویسند تا به خود و جنس خود «هویت» ببخشند .همه
م یباشند ،ولی در زندگی واقعی ،محبوس ،کت کخورده و پایما لشد‌هاند... ما سا لهای اخیر مطالبی در خصوص نسبت و رابطه «روایت» و «هویت»
زن در قلمرو تخیل بسیار اهمیت دار د ،ولیکن عملًا کاملًا ب یاهمیت شنیده یا خواند‌هایم ،هویت پرسش از کیستی و چیستی است .طبیعتاً در
است» .او از خود م یپرسد« :چرا زنان دوران الیزابت (قرن هفدهم) شعر پاسخ به سؤال شما کی هستید یا آن چیست ،روایتی شکل م یگیرد ،برای
نم یسرودند و من نم یدانم آ نها اصلًا چگونه پرورش م ییافتند .آیا خواندن مثال من در پاسخ به سؤال شما کی هستید؟ م یگویم من فلانی ،فرزند
و نوشتن به آنان آموخته م یشد؟ آیا یک اتاق شخصی برای خود داشتند؟
چه تعداد از زنان پیش از آنکه بیست و ی کساله شوند ،بچه داشتند؟ و بهمانی هستم که در فلان جا به دنیا آمدم و…
خلاصه اینکه آ نها از هشت صبح تا هشت شب چه م یکردند؟ ...آ نگونه باای نحال در این مطلب هم نویسنده رابطٔه میان هویت اعتراضی و ساختار
که پیداست ،آ نها پولی نداشتند ...پیش از آنکه بزرگ شوند و چ هبسا در شک لگرفته شده در ا دبیات را بررسی نم یکند ،اما در پارامتر سوم به
پانزده شانزد‌هسالگی چه دلشان م یخواست و چه نم یخواست ،به شوهر بررسی نقش زنان در سنت و قص هخوانی م یپردازد و ب هعبار تدیگر الگوهای
داده م یشدند .مطمئناً خیلی عجی بوغریب م یبود اگر یکی از آنان ی کباره
یکی از قطع ههای شکسپیر را م ینوشت!» در اینجاست که ویرجینیا وولف کلیش های برای زنان را تأیید م یکند برای مثال م ینویسد:
خواهری خیالی به نام «جودیت» برای شکسپیر م یآفریند و او را به درون زنان داستان م ینویسند ،چون در طول تاریخ همواره نقش قص هگو را
جامعه آن دوران م یفرستد و م یپرسد« :ب هراستی چه اتفاقی م یافتاد اگر داشت هاند و اگر بپذیریم که قصه با جادوگری و درمان نیز نسبت و رابط های
داشته است بالطبع زنان مثل ن یای خود شهرزاد در پی درمان بیماران و
شکسپیر یک خواهد بااستعداد و شگف تآور م یداشت؟» یا دس تکم آرامش بخشیدن به خود و دیگران هستند .به عبارتی زنان
نگهبانان سنت و خانه هستند و بهترین شکل این نگهبانی روایت است .آیا
سپس ولف این سؤال را مطرح م یکند که چگونه شاعر یا نویسند‌های که در چند دهٔه بعد از انقلاب اسلامی در ایران جنبش فمینیستی فراز
در پیکر زنانه محبوس است جان م یگیرد؟ ازنظر ویرجینیا وولف «برای قص هگویی زنان ادامه وظیفه مادری آ نها نیست؟ و نشی بهای زیادی داشته است .م یتوان گفت با تسلط دین بر حوزٔه
نوشتن و سرودن ،داشتن یک درآمد معین سالانه و اتاقی که قفلی بر در اینکه نویسنده بررسی نقش قص هگویی را ادامٔه وظیفٔه مادری م یداند خود سیاست ،زنان یکی از ابزارهای اصلی و هدف سیاس تهای تبعی ضآمیز
دارد ،ضروری است» .یعنی استقلال اقتصادی و حریم خصوصی .هردوی در قبال ک ماهمیت جلوه دادن نقش زنان و بررسی آثار آنان در ارتباط با در سا لهای بعد از انقلاب قرار گرفتند .این مسئله م یتواند توجیه مؤثری
مسائل و معضلات اجتماعی است .اما در مقابل این نظریه دکتر کامران برای حضور زنان در ادبیات باشد که نهایتاً زنان را ب هسوی شک لگیری
ای نها را مردان بسی زودتر از زنان داشت هاند. تلطف نقش زنان را در شک لگیری ا دبیات مرتبط با مقاومت آ نها در ادبیاتی زنانه سوق داده است .در چند سال گذشته باوجود حضور قوی
عرص ههای مدنی م یداند .او بر این باور است که شک لدهی جنب شهای زنان در بخ شهای مختلف ادبی ،همچنان این حضور یا نادیده انگاشته
با توجه به نگاه ولف به ادبیات زنان نوعی رابطٔه میان شک لگیری ادبیات زنان و آثار فمینیستی گرچه اندک است اما ارتباط مستقیمی باهم دارند شده است و یا آ نچنا نکه بایدوشاید توسط محققان بررسی و نقد نشده In touch with Iranian diversity
فمینیستی حضور پررنگ زنان و جنبش زنان در ایران را م یتوان دید. گرچه که نگاه دکتر تلطف تنها به ادبیات چند دهٔه اول انقلاب است ،اما است .م یتوان گفت رابطٔه نسبتاً مستقیمی میان جنبش زنان و نقش
ب های نترتیب که فعالی تهای مستمر فعالان زنان در طول سا لهای گذشته م یتوان این ارتباط تنگاتنگ را مؤثرتر و بهتر از چند دهٔه اول انقلاب در پررنگ آ نها در ادبیات و سوق به سمت نوشتن وجود دارد .هر چه قدر
توانسته است تأثیر مثبتی بر رشد اقتصادی و هویت بخشی زنان در قوانین حاضردر اجتماع سخ تتر ودست پا گیرتر شد‌هاند ،مقاومت زناندر
عرص ههای اجتماعی داشته باشد .این هویت بخشی قادر بوده است تا زنان ایران در آثار اخیر نویسندگان و شاعر زن در ایران دید. عرص ههای اجتماعی پررن گتر شده و از سوی دیگر زنان را ب هسوی نوشتن
را کلیش ههای رایج علیه زنان خارج کند ،باوجود سختگیر یهای اجتماع نگاهی به آثار ارائ هشده در ده ههای اخیر انقلاب نشان م یدهد که بااینکه و مقاومت از راه نوشتن سوق داده است .باوجود سانسورها و فشارهای
در عرص ههای اجتماعی و سیاسی ،حضور زنان در این عرص هها کمتر نشده بسیاری از نویسندگان زنان فعالان جدی در عرص ههای حقوق زنان و زیادی که در حوزٔه ادبیات بر آثار زنان تحمی لشده است اما نم یتوان از
است .زنان برعکس با ادبیات نه در فضای خانه ماند‌هاند و نه به هویت اجتماعی نبود‌هاند اما ارتباط عمیقی میا ن ادبیات و شک لگیری و پیشرفت شک لگیری و حضور مستقل زنان در ادبیات چشم پوشید .برای بسیاری
خود در خانه و سنت اثر بخشید‌هاند ،بلکه با پیشرفت و رشد جنبش زنان جنبش زنان در چند سال اخیر وجود داشته است .نقش زنان در ادبیات و از منتقدان گرچه این حضور ارتباط چندانی با جنبش زنان در چند سال
در اجتماع ،زنان ب هتدریج آموخت هاند که با رشد اقتصادی از طریق ادبیات جنب شهای اجتماعی نه به خاطر تقویت کلیش ههای سنتی و ادامٔه سنت گذشته نداشته است .برای مثال بلقیس سلیمانی نویسنده و منتقد ادبی
مادر بودن است ،بلکه به دلیل انگیزٔه قوی زنان برای تغییر در بدنٔه اجتماع در مقال هاش تحت عنوان چرا زنان م ینویسند به محدودی تهای موجود
م یتوانند مقاومت کنند. جامعه علیه زنان اشار‌های نم یکند ،بلکه نوشتن زنان را ارتباط میان
شک لگیری هویت فردی زنان و عدم حضور فعال زنان در اجتماع م یداند.
ارتباط میان جنب شهای زنان و حضور زنان در ادبیات از سوی دیگر وابسته Vol. 22 / No. 1326 - Friday, Jan. 16, 2015
به رشد اقتصادی زنان هم است .تلا شهای فعالان زنان در نسل جدید او م ینویسند:
نویسندگان توانسته است به شک لگیری هویت جدیدی از زنان نویسنده زنان داستان م ینویسند چون تمایل ندارند خو د را در عرص ههای
منجر شود .هویتی که زنان را از خانه و سنت به بطن روابط اجتماعی آورده دیگر نشان دهند زنان داستان م ینویسند چون تمایل و یا توان ندارند
است .آنچه مسلم است فعالی تهای جنبش زناندر چند سال اخیر توانسته در عرص ههای بیانی دیگر خود را نشان بدهند ،به عبارتی من داستان
است همان موقعیتی را که ولف در اتاقی از آن خود م ینویسد فراهم کند، م ینویسم چون نم یتوانم فلسف هبافی بکنم (یا در زمینه سخن فلسفی
زنان در طول این سا لها در ادبیات فعا لتر شد‌هاند ،نه به خاطر آنکه تنها به فعالیت فکری بکنم) ،چون نم یتوانم یک فرضیه علمی را اثبات بکنم ،چون
هویت خانگی و شخصی خود معنا دهند ،بلکه به هویت اجتماعی و فردی نم یتوانم و نم یخواهم در عرصه سن تهای بیانی دیگر مطرح شوم .به
زن معنا بخشند .این رابطه یک رابطٔه پویا و تأثیرگذار است که محکو مبه عبارتی داستا ننویسی برای زن مناس بترین نوع سیاسی است -دس تکم
تحمل شرایط منفعل جامعه در خصوص زنان نشده است .م یتوان گفت
حضور زنان در اجتماع و فعالی تهای فمینیستی زنان با نوشتار زنان ارتباط در ایران و در این موقعیت چنین است.
مستقیمی برقرار کرده است ب هگون های که رشد و پیشرفت هردو بر یکدیگر بسیاری از هوش کلامی و روایی زن سخن گفت هاند ،بسیاری زن را
تأثیر گذاشته است .هر چه قدر جنبش زنان فعا لتر بوده است ،نقش زنان موجودی انضمامی اندیش ،گریزان از انتزاعی اندیشی ،جزئ ینگر و
در ادبیات پررن گتر شده و هر چه قدر نقش زنان در ادبیات پررن گتر شده
است ،توانسته است مؤثرتر به بسط و توسعٔه فعالی تهای زنان در اجتماع روش نبیندانست هاند.
چه در حوزٔه شخصی و چه در حوزٔه فردی منجر شود .آن چیزی که در برای نویسنده رابطٔه میان دوگانگی ،راوی بودن زنان و همی نطور ارتباط
میان عدم حرکت با نوشتار ادبی وجود دارد ،گرچه نویسنده رابطٔه میان
طول سا لهای گذشته از نگاه بسیاری از منتقدان دورمانده است. رابطٔه نوشتار و همی نطور حضور فعال زنان را در اجتماع نشان م یدهد
ــــــــــــ
چرا-زنان-می-نویسند؟http://vista.ir/article/255234/ منابع:
http://www.alefbe.com/Articles/Virginia%20Woolf/articlev- 26
irginia.htm
از طریق نوشتار است .ویرجینیا ولف در کتاب اتاقی از آن خود بر این باور برای نویسندٔه این مقاله نوشتن زنان ب هنوعی فرار از انزوا است .از دیگر آزاده دواچی نقد و
است که «هنوز انتخاب همسر بین طبقات مرفه و طبقه متوسط استثناء بود پارامترهایی که نویسندٔه این مطلب به آن اشاره م یکند هویت بخشی بررسی
و ب همحض اینکه انتخاب صورت م یگرفت ،این شوهر بود که سرور و ارباب
خانه م یشد» .ویرجینیا وولف م ینویسد« :اگرچه زنان در ادبیاتی که مردان است که در قالب ساختار نوشتار صورت م یگیرد ،او م ینویسند: سال / 22شماره - 1326جمعه 26ید 1393
از دیرباز آفریننده آ ناند ،صاحب چهر‌ههای درخشان در زمین ههای مختلف زنان داستان م ینویسند تا به خود و جنس خود «هویت» ببخشند .همه
م یباشند ،ولی در زندگی واقعی ،محبوس ،کت کخورده و پایما لشد‌هاند... ما سا لهای اخیر مطالبی در خصوص نسبت و رابطه «روایت» و «هویت»
زن در قلمرو تخیل بسیار اهمیت دار د ،ولیکن عملًا کاملًا ب یاهمیت شنیده یا خواند‌هایم ،هویت پرسش از کیستی و چیستی است .طبیعتاً در
است» .او از خود م یپرسد« :چرا زنان دوران الیزابت (قرن هفدهم) شعر پاسخ به سؤال شما کی هستید یا آن چیست ،روایتی شکل م یگیرد ،برای
نم یسرودند و من نم یدانم آ نها اصلًا چگونه پرورش م ییافتند .آیا خواندن مثال من در پاسخ به سؤال شما کی هستید؟ م یگویم من فلانی ،فرزند
و نوشتن به آنان آموخته م یشد؟ آیا یک اتاق شخصی برای خود داشتند؟
چه تعداد از زنان پیش از آنکه بیست و ی کساله شوند ،بچه داشتند؟ و بهمانی هستم که در فلان جا به دنیا آمدم و…
خلاصه اینکه آ نها از هشت صبح تا هشت شب چه م یکردند؟ ...آ نگونه باای نحال در این مطلب هم نویسنده رابطٔه میان هویت اعتراضی و ساختار
که پیداست ،آ نها پولی نداشتند ...پیش از آنکه بزرگ شوند و چ هبسا در شک لگرفته شده در ا دبیات را بررسی نم یکند ،اما در پارامتر سوم به
پانزده شانزد‌هسالگی چه دلشان م یخواست و چه نم یخواست ،به شوهر بررسی نقش زنان در سنت و قص هخوانی م یپردازد و ب هعبار تدیگر الگوهای
داده م یشدند .مطمئناً خیلی عجی بوغریب م یبود اگر یکی از آنان ی کباره
یکی از قطع ههای شکسپیر را م ینوشت!» در اینجاست که ویرجینیا وولف کلیش های برای زنان را تأیید م یکند برای مثال م ینویسد:
خواهری خیالی به نام «جودیت» برای شکسپیر م یآفریند و او را به درون زنان داستان م ینویسند ،چون در طول تاریخ همواره نقش قص هگو را
جامعه آن دوران م یفرستد و م یپرسد« :ب هراستی چه اتفاقی م یافتاد اگر داشت هاند و اگر بپذیریم که قصه با جادوگری و درمان نیز نسبت و رابط های
داشته است بالطبع زنان مثل ن یای خود شهرزاد در پی درمان بیماران و
شکسپیر یک خواهد بااستعداد و شگف تآور م یداشت؟» یا دس تکم آرامش بخشیدن به خود و دیگران هستند .به عبارتی زنان
نگهبانان سنت و خانه هستند و بهترین شکل این نگهبانی روایت است .آیا
سپس ولف این سؤال را مطرح م یکند که چگونه شاعر یا نویسند‌های که در چند دهٔه بعد از انقلاب اسلامی در ایران جنبش فمینیستی فراز
در پیکر زنانه محبوس است جان م یگیرد؟ ازنظر ویرجینیا وولف «برای قص هگویی زنان ادامه وظیفه مادری آ نها نیست؟ و نشی بهای زیادی داشته است .م یتوان گفت با تسلط دین بر حوزٔه
نوشتن و سرودن ،داشتن یک درآمد معین سالانه و اتاقی که قفلی بر در اینکه نویسنده بررسی نقش قص هگویی را ادامٔه وظیفٔه مادری م یداند خود سیاست ،زنان یکی از ابزارهای اصلی و هدف سیاس تهای تبعی ضآمیز
دارد ،ضروری است» .یعنی استقلال اقتصادی و حریم خصوصی .هردوی در قبال ک ماهمیت جلوه دادن نقش زنان و بررسی آثار آنان در ارتباط با در سا لهای بعد از انقلاب قرار گرفتند .این مسئله م یتواند توجیه مؤثری
مسائل و معضلات اجتماعی است .اما در مقابل این نظریه دکتر کامران برای حضور زنان در ادبیات باشد که نهایتاً زنان را ب هسوی شک لگیری
ای نها را مردان بسی زودتر از زنان داشت هاند. تلطف نقش زنان را در شک لگیری ا دبیات مرتبط با مقاومت آ نها در ادبیاتی زنانه سوق داده است .در چند سال گذشته باوجود حضور قوی
عرص ههای مدنی م یداند .او بر این باور است که شک لدهی جنب شهای زنان در بخ شهای مختلف ادبی ،همچنان این حضور یا نادیده انگاشته
با توجه به نگاه ولف به ادبیات زنان نوعی رابطٔه میان شک لگیری ادبیات زنان و آثار فمینیستی گرچه اندک است اما ارتباط مستقیمی باهم دارند شده است و یا آ نچنا نکه بایدوشاید توسط محققان بررسی و نقد نشده In touch with Iranian diversity
فمینیستی حضور پررنگ زنان و جنبش زنان در ایران را م یتوان دید. گرچه که نگاه دکتر تلطف تنها به ادبیات چند دهٔه اول انقلاب است ،اما است .م یتوان گفت رابطٔه نسبتاً مستقیمی میان جنبش زنان و نقش
ب های نترتیب که فعالی تهای مستمر فعالان زنان در طول سا لهای گذشته م یتوان این ارتباط تنگاتنگ را مؤثرتر و بهتر از چند دهٔه اول انقلاب در پررنگ آ نها در ادبیات و سوق به سمت نوشتن وجود دارد .هر چه قدر
توانسته است تأثیر مثبتی بر رشد اقتصادی و هویت بخشی زنان در قوانین حاضردر اجتماع سخ تتر ودست پا گیرتر شد‌هاند ،مقاومت زناندر
عرص ههای اجتماعی داشته باشد .این هویت بخشی قادر بوده است تا زنان ایران در آثار اخیر نویسندگان و شاعر زن در ایران دید. عرص ههای اجتماعی پررن گتر شده و از سوی دیگر زنان را ب هسوی نوشتن
را کلیش ههای رایج علیه زنان خارج کند ،باوجود سختگیر یهای اجتماع نگاهی به آثار ارائ هشده در ده ههای اخیر انقلاب نشان م یدهد که بااینکه و مقاومت از راه نوشتن سوق داده است .باوجود سانسورها و فشارهای
در عرص ههای اجتماعی و سیاسی ،حضور زنان در این عرص هها کمتر نشده بسیاری از نویسندگان زنان فعالان جدی در عرص ههای حقوق زنان و زیادی که در حوزٔه ادبیات بر آثار زنان تحمی لشده است اما نم یتوان از
است .زنان برعکس با ادبیات نه در فضای خانه ماند‌هاند و نه به هویت اجتماعی نبود‌هاند اما ارتباط عمیقی میا ن ادبیات و شک لگیری و پیشرفت شک لگیری و حضور مستقل زنان در ادبیات چشم پوشید .برای بسیاری
خود در خانه و سنت اثر بخشید‌هاند ،بلکه با پیشرفت و رشد جنبش زنان جنبش زنان در چند سال اخیر وجود داشته است .نقش زنان در ادبیات و از منتقدان گرچه این حضور ارتباط چندانی با جنبش زنان در چند سال
در اجتماع ،زنان ب هتدریج آموخت هاند که با رشد اقتصادی از طریق ادبیات جنب شهای اجتماعی نه به خاطر تقویت کلیش ههای سنتی و ادامٔه سنت گذشته نداشته است .برای مثال بلقیس سلیمانی نویسنده و منتقد ادبی
مادر بودن است ،بلکه به دلیل انگیزٔه قوی زنان برای تغییر در بدنٔه اجتماع در مقال هاش تحت عنوان چرا زنان م ینویسند به محدودی تهای موجود
م یتوانند مقاومت کنند. جامعه علیه زنان اشار‌های نم یکند ،بلکه نوشتن زنان را ارتباط میان
شک لگیری هویت فردی زنان و عدم حضور فعال زنان در اجتماع م یداند.
ارتباط میان جنب شهای زنان و حضور زنان در ادبیات از سوی دیگر وابسته Vol. 22 / No. 1326 - Friday, Jan. 16, 2015
به رشد اقتصادی زنان هم است .تلا شهای فعالان زنان در نسل جدید او م ینویسند:
نویسندگان توانسته است به شک لگیری هویت جدیدی از زنان نویسنده زنان داستان م ینویسند چون تمایل ندارند خو د را در عرص ههای
منجر شود .هویتی که زنان را از خانه و سنت به بطن روابط اجتماعی آورده دیگر نشان دهند زنان داستان م ینویسند چون تمایل و یا توان ندارند
است .آنچه مسلم است فعالی تهای جنبش زناندر چند سال اخیر توانسته در عرص ههای بیانی دیگر خود را نشان بدهند ،به عبارتی من داستان
است همان موقعیتی را که ولف در اتاقی از آن خود م ینویسد فراهم کند، م ینویسم چون نم یتوانم فلسف هبافی بکنم (یا در زمینه سخن فلسفی
زنان در طول این سا لها در ادبیات فعا لتر شد‌هاند ،نه به خاطر آنکه تنها به فعالیت فکری بکنم) ،چون نم یتوانم یک فرضیه علمی را اثبات بکنم ،چون
هویت خانگی و شخصی خود معنا دهند ،بلکه به هویت اجتماعی و فردی نم یتوانم و نم یخواهم در عرصه سن تهای بیانی دیگر مطرح شوم .به
زن معنا بخشند .این رابطه یک رابطٔه پویا و تأثیرگذار است که محکو مبه عبارتی داستا ننویسی برای زن مناس بترین نوع سیاسی است -دس تکم
تحمل شرایط منفعل جامعه در خصوص زنان نشده است .م یتوان گفت
حضور زنان در اجتماع و فعالی تهای فمینیستی زنان با نوشتار زنان ارتباط در ایران و در این موقعیت چنین است.
مستقیمی برقرار کرده است ب هگون های که رشد و پیشرفت هردو بر یکدیگر بسیاری از هوش کلامی و روایی زن سخن گفت هاند ،بسیاری زن را
تأثیر گذاشته است .هر چه قدر جنبش زنان فعا لتر بوده است ،نقش زنان موجودی انضمامی اندیش ،گریزان از انتزاعی اندیشی ،جزئ ینگر و
در ادبیات پررن گتر شده و هر چه قدر نقش زنان در ادبیات پررن گتر شده
است ،توانسته است مؤثرتر به بسط و توسعٔه فعالی تهای زنان در اجتماع روش نبیندانست هاند.
چه در حوزٔه شخصی و چه در حوزٔه فردی منجر شود .آن چیزی که در برای نویسنده رابطٔه میان دوگانگی ،راوی بودن زنان و همی نطور ارتباط
میان عدم حرکت با نوشتار ادبی وجود دارد ،گرچه نویسنده رابطٔه میان
طول سا لهای گذشته از نگاه بسیاری از منتقدان دورمانده است. رابطٔه نوشتار و همی نطور حضور فعال زنان را در اجتماع نشان م یدهد
ــــــــــــ
چرا-زنان-می-نویسند؟http://vista.ir/article/255234/ منابع:
http://www.alefbe.com/Articles/Virginia%20Woolf/articlev- 26
irginia.htm
