Page 27 - Shahrvand BC No.1244
P. 27
ادبیات/نقدوبررسی
سانسور و ادبیات مقاومت در ایران 27
حالت به دلیل عد مدسترســی به اثر الکترونیکی ،نم یتوانند مخاطب و توانسته ابزارها یخلاقان ٔه خود را به درستیشناسایی کند .از سوی آزاده دواچی
دیگر این نوع ادبیات نشــا نداد که صدای ادبیات رســاتر از آن است آثار الکترونیکی منتشرشدهباشند
بســیاری از نویســندگان فضای مجازی ،به همین علت نس لجوانی که با سانسو ر خفه شود بلکه به نوع راههایرسیدن به هدف خود را
اســت که ماهیت سانسور را برنتابیده است و شاید بتوان گفت بخش پیدا خواهد کر د .
بیشــتر یاز نویســندگان جوان به فضای مجــازی روی آوردند و به با وجود اهمیت بســیار این نوع از ادبیات که بستری از تاریخ ادبیات
سال متسیب /شماره - 1244جمعه 31دادرخ 1392 این صورت به شــکل گیر یادبیات مقاومت کمک فراوانی کردند .اما مدرن ایران اســت،اهمی تنقد این نوع از ادبیات از چشم بسیاریاز
شک لدهی این فضا هم با وجو دفیلترینگ شدید دولت کار آسانی نبود منتقــدان داخل ایرانی به طوراجباری و یا به طور اختیاری دور مانده
گرچه حداقل م یتوانست در برابر سانسورشدید حکومتی بایستد.این است .با اینکه نم یتوان فضای شک لگرفته در این نوع ادبیاترا نادیده
فرم از ادبیات اعتراضی منتشرشــده در فضای مجازی،به هر شکل در گرفت ،بسیاری از آثار منتشرشده ازشاعران که تم و محتوای اعتراضی
این فضا توانســته تاثیر زیادی بر بازتاب جنبش آزادیخواه یمردم دارند ،یا به نوعی به جنبش ســبز و اعتراضا تمــردم مربوط بوده و
بگذارد و به الگویی برای تغییر و تبدیل آن به بخش پویایی از ادبیا ت هستند از دید بسیاری از منتقدان دورماند‌هاند .بسیار یاز منتقدان چه
در خارج و چه در داخل هنوز تحلیل درستو دقیقی از نشر وبازتاب مدرن فارسی تبدیل شو د.
شاید بتوان گفت شــکل گیری این نوع ازادبیات مقاومت که از قضا این ادبیات در طول چند ســال گذشته نداشت هاند ،متأسفانه با وجود
پتانســی لهای اســتراتژیکی نوینی را دارد خلاف نظری ٔه بسیاری از حج مآثار زیاد در این زمینه هنوز بســیاریاز کتا بهای منتشرشده،
منتقــدان را اثبات م یکند کــه بر این باورند ادبیات در سانســو ر بررســی و نق دشدهاند .بســیاری از منتقدین داخل ایران ناخواسته و
خلاقیت خود را از دست م یدهد ،و نم یتواند ان چنان که باید و شاید یا خواسته ،بخشــی ازادبیاتی را نادیدهم یگیرند که توانایی تغییر و
ریش ههای خلاقان ٔه خود را در روح جامعه بدمد ،در ادبیات مدرن ایران تبدیل شدن به جنب شفرازمانی و تکنیکی ادبی را دارد .جنبشی که
به خصو صادبیات مقاومت ایران م یتوان رگ ههایی ازحضور خلاقیت عموماً به دلیل سیاســ تهای دولت یدر چند سال گذشته در حاشیه
فردی و در عین حا لادبی را دیدکه آهسته آهسته خودش را از فضای قرارگرفته و یا نادیده گرفته شده اس ت .
بســته بیرون م یکشد و رشــد م یکند .مطابق آنتصویری که دکتر شاید بتوان گفت که عمدٔه نقدهای منتشرشده در روزنام ههای داخل
فرزانه میلانی اذ این خلاقیت به دســت م یده دمانند نیلوفری است ایران در حــوزٔه نقد ادبی تنها اختصاص به بخــش خاصی از ادبیا ت
که رفته رفته در آب م یروید .این خلاقیت رام یتوان دربســیاری از داخلی داشــت هاند یااگر احیاناً بخشی از ادبیات منتشرشده در خارج
آثار منشر شده دید .اما شاید بتوان بسط این خلاقیت را در آثارزنان از کش وپرداخت هاند ،رشد و جلؤه مقاومت در این ادبیات را موردبررسی
بیشتر مشــاهده کرد چرا که ابزارزبان برایزنان کارکردهای مختص قرارندادهاند .به همین منوال اینترنت و فضای مجازی در شک لدهی
خودش رادید .همین سانسور بسیاری از شاعران و نویسندگان را بر و تبیی ناستراتژ یهای جدید ادبی و نقش آن در ادبیاتمدرن از دید
آن داشــت تا ازبافت ادبی سمبولیکی ورمز گونه استفاده کنند ،این بســیاری از منتقدی ندور مانده اســت و از این رو بسیاری از نقدهای
مربوطــه در روزنام ههای داخل یایران تنها محدود بهنقد یک وجهی، بافــت رمز گونه ه متوانایی خلق ادبیاتــی را دارد که در فضای ویژه
In touch with Iranian diversity یک جانبه و درو نگرا تبدیل شده اس ت.چالشی که بسیاری از منتقدان ای شــکل گرفته است ،و هم م یتواند باهمین زبان رمزگونه در بافت شهرگان :ادبیا تهمواره به عنوان ابزاری تاثیرگذار برای انتقال و درک
از جمله نویسندٔه این مقاله امیدوار است بارفعنسبی سانسور و روی نویســنده از شرای طخاص سیاسی و اجتماعی جامع ٔه خود بوده است،
سیاسی و اجتماعی شرکت کند و از سانسوردر امان بمان د. اینابزار بیان به ویژه درکشورهایی که از سوی حکومت با محدودیت
کار آمدن دولت جدید به آن پرداخته شو د. نمونــه ای از ادبیات خلاق را م یتوان در جنبش ســبز مشــادهکرد مواجه هستند نیز از اهمیت ویژه ا یبرخوردار بوده است .ازسوی دیگر
ب ههر حال امید این م یرود که پایان ریاســت جمهوری هشت سال ٔه نویسندگان و شــاعرانی که با اســتفاده از ظریفتهای ادبی توانستند توانســته اســت در بازنمود رخدادهای اجتماع یتاثیر بسزایی داشته
آقای احمد ینژا د و با روی کار آمدن یک دولت معتدل بتواند بخشی صدا یمردم باشــند و هر کدام در اشعار و یا ادبیات داستانی به خلق باشــد و به همان اندازه که تحت تاثیر رویدادهایاجتماعی،سیاسی
از چال شهای موجــود را از میا نبردارد و یا حداقل کم رنگ تر کند. گوشه ای ازتاریخ حماسی مردمشان بپردازند .مشخصا این نوع ادبیات قرار گیرد؛ به با زنمود جریا نهای سیاســی و خیز شهای اجتماعی و
چال شهایی که سای ٔه تیرٔه بر زندگ یبسیاری از شاعران ونویسندگان فاصل ٔه زیادی با شــعارو یا نوشت ههای شعارگونه دارد و تفاوت آن در سیاس ییک جامعه یاری رساند .ادبیات مردنایران هم ا ز این قائده
داخل انداخته است ،درعی نحال بسیاری ازآنان را با مشکل معیشتی به کار گیری و اســتفادٔه هم هجانبه از ظرفی تهای ادبی است .ایننو مستثنا نبودهاست .چه پیش از انقلاب با پدیدار شدن ادبیات متعهد
مواجه کرده است .بسیاری از شاعران و نویسندگان ب راین امید هستند ع ادبیات که از قضا بیشــتر هم در فضا یمجازی خلق شد ه است به که نقش مهمی در مبارزا تملی گرایانه وضد اســتعماری ایفا کرده
که دولت جدید توانایی این را داشــته باشد که با اجازٔهانتشار و نشر نحو قابل ملاحظه ای رشــد کرد ه است و تبدیل به یکی ازابزارقوی است ،چه بعد از انقلاب که با وجو دسانسور و اختناق شدید همچنان
بســیاری از کتا بها در داخل ایران خوانندگان ونویسندگان را درهر در پیش بردن و رساندن صدای اعتراضی شده است .این نوع ادبیات از
دو ســو به هم پیوند دهد ،حداقل بتوان بخشی از آثار منتشرشده در هیچ گونه سانسوری نهراسیده است ،زبان خود را به دلیلفیلترینگ و بر هنر خود بر ایستادگی در برابرسانسور اصرارورزیده اس ت .
خارج ازایران را در داخل مورد نقد و بررسیقرارداد و منتشر کرد. سانسو رشدید از دست نداده است ،بلکه بر عکس رشدی یافته است بااین حال بعد از انقلاب اســامی ،هشــت ســال گذشــته یکی از
تیر‌هترین ده هها درادبیات ایران بوده است ،دوران ریاست جمهوری
آقای احمدی نژاد که آثارادبی به خصوص آ نهایی که اعتراضی بودند
خطر جدی و امنیتی محسوب م یشدند واغلب شاعران ونویسندگان
یا از کار محروم شدند ،زندانی شدند و یا نم یتوانستند به خاطر نوشتن
چند شعر اعتراضی دیگر اثری منتشر کنند .در ای ندوره آثار ادبی به
شدت دچار رکود و سانسور شدیدی شده است ،به خصوص از هش ت
Vol. 20 / No. 1244 - Friday, June 21, 2013 سال گذشته که مسأله ممیزی و همینطورسانسودر کتاب استراتژی
مشــخص و معین یراگرفته است ،سیل نزولی توزیع و خلق آثار ادبی
و عــدم علاق ٔه مردم ب هکتاب خوانی رابه وضوح م یتوان در این دوره
مشاهده کر د.
امادر عین حال سانســور اعمال شده از سوی دیگر به بسط گفتمان
جدیــدی در فضا یادبیات دامن زد ،که آن چنان تیره و تار هم نبود.
چــرا که در این دوره فضا یاختناق حاکــم بر گفتمان ادبیات مدرن
ایران موجب شد بسیاری از آثار در خار جاز ایران خلق شده ومنتشر
شوند .با اینکه این آثار خلق شده در ارتباط بارویدادهای داخل ایران
هستند ،متاســفانه سهم چندانی را در فضای ادبی و نقد ومطبوعات
داخل کشــور به خود اختصاص نداد‌هانــد ،خوانندگان عام آن چنان
ک هباید و شــاید به این آثار به دلیل عدم انتشار در ایرانتوجه نکرده
و یا درخوش بینانه ترین حالت دسترســی نداشت هاند .اما با هم ٔه این
چال شها،بسیاری از نویسندگان که زنده بودن و حیاتادبیات فارسی
را ارج م ینهادند ب هفضای مجازی روی آوردند ،و بسیاری از آثار خو د
را به صورت الکترونیکی ودر فضایمجازی منتشر کرد‌هان د .
ب ههمین دلیل م یتــوان گفت که مه مترین تمایز ادبیات این دوره با
ادبیات دور‌ههای گذشته شکل گیری فضای مجازی ودخالت این فضا
در ســامان دادن به ادبیات یبود که نهایتا در زیر سانسور م یتوانست
تمامی پتانســی لهای ادبی خود را ازدســت بدهد .گسترش فضای
مجازی از یک ســو م یتوانست بر سانسور موجود غلب هکند ،اذ سوی
دیگر م یتوانســت با ارائ ٔه تمامی انوااع ادبیات و آثار ارائ هشده وتنوع
و تکثر در آن ،ادبیات مدرن فارســی را در فضای متفاوت نوشــتار ی
گسترش دهد .البته که این گسترش خوب یها و معایب خودرا داشت 2 7
چر ا ک همتاسفانه و حتی تا به امروز خیل زیادی از خوانندگان خواندن
آثار چاپی را ب هاثر الکترونیکی ترجیح م یدهند و درخوش بینانه ترین
سانسور و ادبیات مقاومت در ایران 27
حالت به دلیل عد مدسترســی به اثر الکترونیکی ،نم یتوانند مخاطب و توانسته ابزارها یخلاقان ٔه خود را به درستیشناسایی کند .از سوی آزاده دواچی
دیگر این نوع ادبیات نشــا نداد که صدای ادبیات رســاتر از آن است آثار الکترونیکی منتشرشدهباشند
بســیاری از نویســندگان فضای مجازی ،به همین علت نس لجوانی که با سانسو ر خفه شود بلکه به نوع راههایرسیدن به هدف خود را
اســت که ماهیت سانسور را برنتابیده است و شاید بتوان گفت بخش پیدا خواهد کر د .
بیشــتر یاز نویســندگان جوان به فضای مجــازی روی آوردند و به با وجود اهمیت بســیار این نوع از ادبیات که بستری از تاریخ ادبیات
سال متسیب /شماره - 1244جمعه 31دادرخ 1392 این صورت به شــکل گیر یادبیات مقاومت کمک فراوانی کردند .اما مدرن ایران اســت،اهمی تنقد این نوع از ادبیات از چشم بسیاریاز
شک لدهی این فضا هم با وجو دفیلترینگ شدید دولت کار آسانی نبود منتقــدان داخل ایرانی به طوراجباری و یا به طور اختیاری دور مانده
گرچه حداقل م یتوانست در برابر سانسورشدید حکومتی بایستد.این است .با اینکه نم یتوان فضای شک لگرفته در این نوع ادبیاترا نادیده
فرم از ادبیات اعتراضی منتشرشــده در فضای مجازی،به هر شکل در گرفت ،بسیاری از آثار منتشرشده ازشاعران که تم و محتوای اعتراضی
این فضا توانســته تاثیر زیادی بر بازتاب جنبش آزادیخواه یمردم دارند ،یا به نوعی به جنبش ســبز و اعتراضا تمــردم مربوط بوده و
بگذارد و به الگویی برای تغییر و تبدیل آن به بخش پویایی از ادبیا ت هستند از دید بسیاری از منتقدان دورماند‌هاند .بسیار یاز منتقدان چه
در خارج و چه در داخل هنوز تحلیل درستو دقیقی از نشر وبازتاب مدرن فارسی تبدیل شو د.
شاید بتوان گفت شــکل گیری این نوع ازادبیات مقاومت که از قضا این ادبیات در طول چند ســال گذشته نداشت هاند ،متأسفانه با وجود
پتانســی لهای اســتراتژیکی نوینی را دارد خلاف نظری ٔه بسیاری از حج مآثار زیاد در این زمینه هنوز بســیاریاز کتا بهای منتشرشده،
منتقــدان را اثبات م یکند کــه بر این باورند ادبیات در سانســو ر بررســی و نق دشدهاند .بســیاری از منتقدین داخل ایران ناخواسته و
خلاقیت خود را از دست م یدهد ،و نم یتواند ان چنان که باید و شاید یا خواسته ،بخشــی ازادبیاتی را نادیدهم یگیرند که توانایی تغییر و
ریش ههای خلاقان ٔه خود را در روح جامعه بدمد ،در ادبیات مدرن ایران تبدیل شدن به جنب شفرازمانی و تکنیکی ادبی را دارد .جنبشی که
به خصو صادبیات مقاومت ایران م یتوان رگ ههایی ازحضور خلاقیت عموماً به دلیل سیاســ تهای دولت یدر چند سال گذشته در حاشیه
فردی و در عین حا لادبی را دیدکه آهسته آهسته خودش را از فضای قرارگرفته و یا نادیده گرفته شده اس ت .
بســته بیرون م یکشد و رشــد م یکند .مطابق آنتصویری که دکتر شاید بتوان گفت که عمدٔه نقدهای منتشرشده در روزنام ههای داخل
فرزانه میلانی اذ این خلاقیت به دســت م یده دمانند نیلوفری است ایران در حــوزٔه نقد ادبی تنها اختصاص به بخــش خاصی از ادبیا ت
که رفته رفته در آب م یروید .این خلاقیت رام یتوان دربســیاری از داخلی داشــت هاند یااگر احیاناً بخشی از ادبیات منتشرشده در خارج
آثار منشر شده دید .اما شاید بتوان بسط این خلاقیت را در آثارزنان از کش وپرداخت هاند ،رشد و جلؤه مقاومت در این ادبیات را موردبررسی
بیشتر مشــاهده کرد چرا که ابزارزبان برایزنان کارکردهای مختص قرارندادهاند .به همین منوال اینترنت و فضای مجازی در شک لدهی
خودش رادید .همین سانسور بسیاری از شاعران و نویسندگان را بر و تبیی ناستراتژ یهای جدید ادبی و نقش آن در ادبیاتمدرن از دید
آن داشــت تا ازبافت ادبی سمبولیکی ورمز گونه استفاده کنند ،این بســیاری از منتقدی ندور مانده اســت و از این رو بسیاری از نقدهای
مربوطــه در روزنام ههای داخل یایران تنها محدود بهنقد یک وجهی، بافــت رمز گونه ه متوانایی خلق ادبیاتــی را دارد که در فضای ویژه
In touch with Iranian diversity یک جانبه و درو نگرا تبدیل شده اس ت.چالشی که بسیاری از منتقدان ای شــکل گرفته است ،و هم م یتواند باهمین زبان رمزگونه در بافت شهرگان :ادبیا تهمواره به عنوان ابزاری تاثیرگذار برای انتقال و درک
از جمله نویسندٔه این مقاله امیدوار است بارفعنسبی سانسور و روی نویســنده از شرای طخاص سیاسی و اجتماعی جامع ٔه خود بوده است،
سیاسی و اجتماعی شرکت کند و از سانسوردر امان بمان د. اینابزار بیان به ویژه درکشورهایی که از سوی حکومت با محدودیت
کار آمدن دولت جدید به آن پرداخته شو د. نمونــه ای از ادبیات خلاق را م یتوان در جنبش ســبز مشــادهکرد مواجه هستند نیز از اهمیت ویژه ا یبرخوردار بوده است .ازسوی دیگر
ب ههر حال امید این م یرود که پایان ریاســت جمهوری هشت سال ٔه نویسندگان و شــاعرانی که با اســتفاده از ظریفتهای ادبی توانستند توانســته اســت در بازنمود رخدادهای اجتماع یتاثیر بسزایی داشته
آقای احمد ینژا د و با روی کار آمدن یک دولت معتدل بتواند بخشی صدا یمردم باشــند و هر کدام در اشعار و یا ادبیات داستانی به خلق باشــد و به همان اندازه که تحت تاثیر رویدادهایاجتماعی،سیاسی
از چال شهای موجــود را از میا نبردارد و یا حداقل کم رنگ تر کند. گوشه ای ازتاریخ حماسی مردمشان بپردازند .مشخصا این نوع ادبیات قرار گیرد؛ به با زنمود جریا نهای سیاســی و خیز شهای اجتماعی و
چال شهایی که سای ٔه تیرٔه بر زندگ یبسیاری از شاعران ونویسندگان فاصل ٔه زیادی با شــعارو یا نوشت ههای شعارگونه دارد و تفاوت آن در سیاس ییک جامعه یاری رساند .ادبیات مردنایران هم ا ز این قائده
داخل انداخته است ،درعی نحال بسیاری ازآنان را با مشکل معیشتی به کار گیری و اســتفادٔه هم هجانبه از ظرفی تهای ادبی است .ایننو مستثنا نبودهاست .چه پیش از انقلاب با پدیدار شدن ادبیات متعهد
مواجه کرده است .بسیاری از شاعران و نویسندگان ب راین امید هستند ع ادبیات که از قضا بیشــتر هم در فضا یمجازی خلق شد ه است به که نقش مهمی در مبارزا تملی گرایانه وضد اســتعماری ایفا کرده
که دولت جدید توانایی این را داشــته باشد که با اجازٔهانتشار و نشر نحو قابل ملاحظه ای رشــد کرد ه است و تبدیل به یکی ازابزارقوی است ،چه بعد از انقلاب که با وجو دسانسور و اختناق شدید همچنان
بســیاری از کتا بها در داخل ایران خوانندگان ونویسندگان را درهر در پیش بردن و رساندن صدای اعتراضی شده است .این نوع ادبیات از
دو ســو به هم پیوند دهد ،حداقل بتوان بخشی از آثار منتشرشده در هیچ گونه سانسوری نهراسیده است ،زبان خود را به دلیلفیلترینگ و بر هنر خود بر ایستادگی در برابرسانسور اصرارورزیده اس ت .
خارج ازایران را در داخل مورد نقد و بررسیقرارداد و منتشر کرد. سانسو رشدید از دست نداده است ،بلکه بر عکس رشدی یافته است بااین حال بعد از انقلاب اســامی ،هشــت ســال گذشــته یکی از
تیر‌هترین ده هها درادبیات ایران بوده است ،دوران ریاست جمهوری
آقای احمدی نژاد که آثارادبی به خصوص آ نهایی که اعتراضی بودند
خطر جدی و امنیتی محسوب م یشدند واغلب شاعران ونویسندگان
یا از کار محروم شدند ،زندانی شدند و یا نم یتوانستند به خاطر نوشتن
چند شعر اعتراضی دیگر اثری منتشر کنند .در ای ندوره آثار ادبی به
شدت دچار رکود و سانسور شدیدی شده است ،به خصوص از هش ت
Vol. 20 / No. 1244 - Friday, June 21, 2013 سال گذشته که مسأله ممیزی و همینطورسانسودر کتاب استراتژی
مشــخص و معین یراگرفته است ،سیل نزولی توزیع و خلق آثار ادبی
و عــدم علاق ٔه مردم ب هکتاب خوانی رابه وضوح م یتوان در این دوره
مشاهده کر د.
امادر عین حال سانســور اعمال شده از سوی دیگر به بسط گفتمان
جدیــدی در فضا یادبیات دامن زد ،که آن چنان تیره و تار هم نبود.
چــرا که در این دوره فضا یاختناق حاکــم بر گفتمان ادبیات مدرن
ایران موجب شد بسیاری از آثار در خار جاز ایران خلق شده ومنتشر
شوند .با اینکه این آثار خلق شده در ارتباط بارویدادهای داخل ایران
هستند ،متاســفانه سهم چندانی را در فضای ادبی و نقد ومطبوعات
داخل کشــور به خود اختصاص نداد‌هانــد ،خوانندگان عام آن چنان
ک هباید و شــاید به این آثار به دلیل عدم انتشار در ایرانتوجه نکرده
و یا درخوش بینانه ترین حالت دسترســی نداشت هاند .اما با هم ٔه این
چال شها،بسیاری از نویسندگان که زنده بودن و حیاتادبیات فارسی
را ارج م ینهادند ب هفضای مجازی روی آوردند ،و بسیاری از آثار خو د
را به صورت الکترونیکی ودر فضایمجازی منتشر کرد‌هان د .
ب ههمین دلیل م یتــوان گفت که مه مترین تمایز ادبیات این دوره با
ادبیات دور‌ههای گذشته شکل گیری فضای مجازی ودخالت این فضا
در ســامان دادن به ادبیات یبود که نهایتا در زیر سانسور م یتوانست
تمامی پتانســی لهای ادبی خود را ازدســت بدهد .گسترش فضای
مجازی از یک ســو م یتوانست بر سانسور موجود غلب هکند ،اذ سوی
دیگر م یتوانســت با ارائ ٔه تمامی انوااع ادبیات و آثار ارائ هشده وتنوع
و تکثر در آن ،ادبیات مدرن فارســی را در فضای متفاوت نوشــتار ی
گسترش دهد .البته که این گسترش خوب یها و معایب خودرا داشت 2 7
چر ا ک همتاسفانه و حتی تا به امروز خیل زیادی از خوانندگان خواندن
آثار چاپی را ب هاثر الکترونیکی ترجیح م یدهند و درخوش بینانه ترین
