Page 22 - Shahrvand BC No.1227
P. 22
سیاست
دو مرکــز قدرت دولت و سیســتم بازار موردتهدید نیروهای مسلمان و انقلاب بهمن :۵۷نقدی بر رهیافت ذات باوری فرهنگی 22
م یبینــد .از دیدگاه وی یک جامعــه مدنی قوی و
حوزه عمومی فعال میتوانــد در برابر این دو در پایان سخن ،چشم انداز اسلامگرایی و همچنین پاسخی به چنین بحران هویتی بود كه مدرنیزاسیون ادام هی صفحه ۲۰ سال متسیب /شماره - 1227جمعه 4دنفسا 1391
مرکز قدرت ،توازنی به نفع دموکراسی ایجاد نقــش و کارکرد اســام در عرصه عمومــی ایران آمرانه غرب محور شــاهانه پدید آورده بود .با وجود بنابر آنچه گذشــت میتوان استدلال كرد كه
کند )26( .مذهب مدنی ،به عنوان یک عامل امروز را مختصــرا با هم مرور می‌کنیم .بیش از ربع اینكه گفتمان غرب زدگی از پاره ای دشــواریهای درك ماهیــت انقلاب بهمن ۵۷و ســیمای In touch with Iranian diversity
در کنار عوامل دیگر ،با مشــارکت در عرصه قرن پروژه اســامی کردن جامعه از بالا که توسط فلســفی و تاریخی رنج میبرد اما ،یك پلمیك ضدیت چند وجهی و متكثر آن مســتلزم "آشنایی
جامعه مدنی میتوانــد قدرت مطلقه دولت را روحانیــت و از مصدر قدرت صورت گرفته اســت، كور بــا غرب نبــود .مفهومی پیچیده و ناهمســاز زدایی" از پاره ای مفاهیم كلیشــه ای حاكم
به همراه نظام غیرانسانی کاپیتالیسم بازار به پیامدی پارادوکســیکال برای آینده اسلامگرایی به بود كه انعكاســی از پیچیدگی و ناهمسازی تجربه بر قرائــت های ذات باورانــه فرهنگ محور
چالش کشــد و به مدافع دموکراسی ،عدالت همراه داشــته اســت .این پیامد پارادوکسیکال را مدرنیزاســیون در ایران عصر پهلــوی بود .در عصر از انقلاب اســت .ظهور اســام در عرصه ی
اجتماعی و اخلاق مدنی در برابر قدرت دولت، ایرانیان به گونه ای دیگــر از طریق پروژه تحمیلی جمهوریخواهی ،رادیكالیســم و ناسیونالیسم ،رژیم سیاســت ایران انقلابی را جز در پرتو تحلیل
سیستم بازار و عقلانیت ابزار گرا تبدیل گردد. مدرنیزاســیون شــاهانه تجربــه کرد‌هانــد .بحران پهلوی گفتمانی را نمایندگی میكرد كه بر ستونهای نقــش و تاثیر مدرنیته آمرانــه و اقتدار گرا
میتواند نقشــی مثبت و ســازنده در گذار به اســامگرایی در ایران مرهون تحــولات فرهنگی، سلطنت ،محافظه كاری ،و امپریالیسم غربی استوار در ایران نمیتوان تحلیل كرد .انقلاب بهمن
دموکراســی و تجربه مدرنیته ،جهانی شدن و اجتماعی و سیاسی ای است که سه دهه حاکمیت بود )25( .گفتمان غربزدگی ،تلاشــی دشوار برای ۵۷نقطــه عطفی تاریخی در بــروز بحران
همچنین مسئله هویت ملی بازی کند .چنین نظام جمهوری اســامی به همراه خود آورده است. تبیین ســربلندی یك ملت بود كه در عصر پســا ـ پروژه ای بود كه از آن به نام مدرنیزاســیون
نقشی تنها و تنها در صورتی میتواند مثبت و این تحــولات به ما م یآموزند که اســامگرایی در اســتعماری مفهوم آزادی را در قالب ســربلندی و آمرانه غرب محور یاد شده است .ایدئولوژی
سازنده باشد که مذهب دولتی موجود جایگاه ایران قادر به پاسخگویی به پرس شهای امروز جامعه اســامی به عنوان گفتمان بدیل پاســخی
خویش را به یک مذهب مدنی ،با خوانشــی ایران نیســت .محوری ترین پرسش ایران امروز نه عزت ملی فریاد میكرد. بود كه به این بحران داده شــد .در آســتانه
دموکراتیک و وفادار به حقوق بشــر و کرامت فقط به عنوان یک ملت بلکه به عنوان یک فرهنگ انقــاب بهمــن ،۵۷این بدیل اســامی به
انسان ی فارغ از تبعی ضهای جنس ی ،مذهب ی ،و سیاسی ،مسئله دموکراسی است .دموکراسی مدرن عنوان تنها پاســخ موجود به بحران مدرنیته
جز آن ،واگذار نماید .دشواری جهان اسلام و از و ولایت مطلقه فقیه با یکدیگر ســازگاری ندارند .با ایرانی خود را شناساند .با این همه ،هژمونی
جمله ایران در گذار به دموکراسی ،سن تهای این همه ،اسلام در آینده ایران و گذار به دموکراسی آلترناتیو اسلامی پدیده ای نبود كه به لحاظ
"ذاتاً" غیردموکراتیک مذهبی نیســتند .این نقشــی فراتر از مذهبی که تنها در حوزه خصوصی تاریخی ،ایران ســالهای دهه 1350محتوم
ســن تها محصول شرایط اجتماعی هستند و ایفای نقش می‌کند خواهد داشت .چشم انداز نقش و محكــوم به تجربه آن باشــد .همچنان كه
امری ماهوی نیســتند .این دشواری ناشی از اسلام در ایران فردا ،چشم انداز تغییر جایگاه مذهب حادثــه ای تصادفی و غیرتاریخــی نبود .بحران و
حضور قدرتمند دول تهای اقتدارگرا ــ مذهبی و یا در خانــه قدرت به موقعیت مذهب در جامعه مدنی افول نهادهای دموكراتیك در ایران ،خلاء سیاســی
سکولار ــ است که با تسلط بر حوزه عمومی مجالی و شریک در فعالی تهای اجتماعی است .این تغییر آشكاری را پدید آورد .آیت الله خمینی با استفاده
برای دیالوگ و گفت و گوهای دموکراتیک به جامعه جایگاه به مفهوم خصوصی سازی دین نیست ،زیرا، از نهادهای ســنتی موجود این شكاف را به راحتی
مدنــی نم یدهند .یک حوزه عمومی ضعیف نه تنها سوای از قضاو تهای ارزشی ،این امر ممکن نیست. پر كرد و بدین معنی رهبری نهضت انقلابی به وی
نهادهای سکولار بلکه مذهب را نیز دستاویز دستان چنانچه به نحوی در دموکراس یهای موجود مشاهده
قدرتمند دولت اقتدارگــر می‌کند .مهدی بازرگان، می‌کنیم ،حضور یک مذهب مدنی در حوزه عمومی، واگذار شد)24( .
پیش از مرگ خویــش در مصاحبه ای این نکته را و به طور مشــخص در جامعه مدنی ،به دموکراسی پیچیدگــی های انقلاب بهمن ۵۷مــا را ناگزیر از
به طرز طعنه آمیزی چنین بیان می‌کند :بزرگترین آسیبی نم یرساند .یورگن هابرماس ،متفکر معاصر نگاهی همه جانبه تر میســازد .آلترناتیو اســامی
عاملی که اســام را در ایران پس از انقلاب تهدید مکتب انتقادی ،دموکراســ یهای موجود را از ناحیه بــه عنوان گفتمانی كه هژمونی سیاســت حاكم را
برنمیتابید ،ظهور و حضوری پارادوكســیكال داشت
کرده است ،تجربه جمهوری اسلامی بوده است! و از همیــن رو نه فقط به ابــزاری در جهت تبیین
خواستهای سكولار طبقات محروم بدل گشت بلكه
پ ینوش تها: نقشــی كلیدی در تكوین هویت و علایق ایشان نیز
------------ بازی كــرد .به عنوان نمونه ،گفتمــان "غربزدگی"
-۲۰شریعتی ،علی ،مجموع آثار ،1تهران13۵۷ :
-۲۱برای مطالعهدقیق تر نقددیدگاه شریعتی نگاه كنید به: Vol. 20 / No. 1227 - Friday, Feb. 22, 2013
Abrahamian, Radical Islam. pp. 119-124
-۲۲شریعتی ،علی ،مجموعه آثار ،33تهران ،13۵۷ص
25 611
- 23برای مطالعه بیشتر ،نگاه كنید به:
Weber, Max. Economy and Society. Vol.2. Roth and
Wittich, eds. New York: Bedminster Press, 1968
-2۴برای مطالعه بیشتر نگاه كنید به:
Mirsepassi. Intellectual Discourse, p.94
-۲۵نگاه كنید به:
Mirsepassi, Intellectual Discourse, pp. 76-7.31
-۲۶نگاه كنید به:
Habermas, Jurgen. "Three Normative Medals of
Democracy." Seyla Benhabib, ed. Democracy and
Difference. Princeton: Princeton University Press.
1996. pp 21-30.
22
دو مرکــز قدرت دولت و سیســتم بازار موردتهدید نیروهای مسلمان و انقلاب بهمن :۵۷نقدی بر رهیافت ذات باوری فرهنگی 22
م یبینــد .از دیدگاه وی یک جامعــه مدنی قوی و
حوزه عمومی فعال میتوانــد در برابر این دو در پایان سخن ،چشم انداز اسلامگرایی و همچنین پاسخی به چنین بحران هویتی بود كه مدرنیزاسیون ادام هی صفحه ۲۰ سال متسیب /شماره - 1227جمعه 4دنفسا 1391
مرکز قدرت ،توازنی به نفع دموکراسی ایجاد نقــش و کارکرد اســام در عرصه عمومــی ایران آمرانه غرب محور شــاهانه پدید آورده بود .با وجود بنابر آنچه گذشــت میتوان استدلال كرد كه
کند )26( .مذهب مدنی ،به عنوان یک عامل امروز را مختصــرا با هم مرور می‌کنیم .بیش از ربع اینكه گفتمان غرب زدگی از پاره ای دشــواریهای درك ماهیــت انقلاب بهمن ۵۷و ســیمای In touch with Iranian diversity
در کنار عوامل دیگر ،با مشــارکت در عرصه قرن پروژه اســامی کردن جامعه از بالا که توسط فلســفی و تاریخی رنج میبرد اما ،یك پلمیك ضدیت چند وجهی و متكثر آن مســتلزم "آشنایی
جامعه مدنی میتوانــد قدرت مطلقه دولت را روحانیــت و از مصدر قدرت صورت گرفته اســت، كور بــا غرب نبــود .مفهومی پیچیده و ناهمســاز زدایی" از پاره ای مفاهیم كلیشــه ای حاكم
به همراه نظام غیرانسانی کاپیتالیسم بازار به پیامدی پارادوکســیکال برای آینده اسلامگرایی به بود كه انعكاســی از پیچیدگی و ناهمسازی تجربه بر قرائــت های ذات باورانــه فرهنگ محور
چالش کشــد و به مدافع دموکراسی ،عدالت همراه داشــته اســت .این پیامد پارادوکسیکال را مدرنیزاســیون در ایران عصر پهلــوی بود .در عصر از انقلاب اســت .ظهور اســام در عرصه ی
اجتماعی و اخلاق مدنی در برابر قدرت دولت، ایرانیان به گونه ای دیگــر از طریق پروژه تحمیلی جمهوریخواهی ،رادیكالیســم و ناسیونالیسم ،رژیم سیاســت ایران انقلابی را جز در پرتو تحلیل
سیستم بازار و عقلانیت ابزار گرا تبدیل گردد. مدرنیزاســیون شــاهانه تجربــه کرد‌هانــد .بحران پهلوی گفتمانی را نمایندگی میكرد كه بر ستونهای نقــش و تاثیر مدرنیته آمرانــه و اقتدار گرا
میتواند نقشــی مثبت و ســازنده در گذار به اســامگرایی در ایران مرهون تحــولات فرهنگی، سلطنت ،محافظه كاری ،و امپریالیسم غربی استوار در ایران نمیتوان تحلیل كرد .انقلاب بهمن
دموکراســی و تجربه مدرنیته ،جهانی شدن و اجتماعی و سیاسی ای است که سه دهه حاکمیت بود )25( .گفتمان غربزدگی ،تلاشــی دشوار برای ۵۷نقطــه عطفی تاریخی در بــروز بحران
همچنین مسئله هویت ملی بازی کند .چنین نظام جمهوری اســامی به همراه خود آورده است. تبیین ســربلندی یك ملت بود كه در عصر پســا ـ پروژه ای بود كه از آن به نام مدرنیزاســیون
نقشی تنها و تنها در صورتی میتواند مثبت و این تحــولات به ما م یآموزند که اســامگرایی در اســتعماری مفهوم آزادی را در قالب ســربلندی و آمرانه غرب محور یاد شده است .ایدئولوژی
سازنده باشد که مذهب دولتی موجود جایگاه ایران قادر به پاسخگویی به پرس شهای امروز جامعه اســامی به عنوان گفتمان بدیل پاســخی
خویش را به یک مذهب مدنی ،با خوانشــی ایران نیســت .محوری ترین پرسش ایران امروز نه عزت ملی فریاد میكرد. بود كه به این بحران داده شــد .در آســتانه
دموکراتیک و وفادار به حقوق بشــر و کرامت فقط به عنوان یک ملت بلکه به عنوان یک فرهنگ انقــاب بهمــن ،۵۷این بدیل اســامی به
انسان ی فارغ از تبعی ضهای جنس ی ،مذهب ی ،و سیاسی ،مسئله دموکراسی است .دموکراسی مدرن عنوان تنها پاســخ موجود به بحران مدرنیته
جز آن ،واگذار نماید .دشواری جهان اسلام و از و ولایت مطلقه فقیه با یکدیگر ســازگاری ندارند .با ایرانی خود را شناساند .با این همه ،هژمونی
جمله ایران در گذار به دموکراسی ،سن تهای این همه ،اسلام در آینده ایران و گذار به دموکراسی آلترناتیو اسلامی پدیده ای نبود كه به لحاظ
"ذاتاً" غیردموکراتیک مذهبی نیســتند .این نقشــی فراتر از مذهبی که تنها در حوزه خصوصی تاریخی ،ایران ســالهای دهه 1350محتوم
ســن تها محصول شرایط اجتماعی هستند و ایفای نقش می‌کند خواهد داشت .چشم انداز نقش و محكــوم به تجربه آن باشــد .همچنان كه
امری ماهوی نیســتند .این دشواری ناشی از اسلام در ایران فردا ،چشم انداز تغییر جایگاه مذهب حادثــه ای تصادفی و غیرتاریخــی نبود .بحران و
حضور قدرتمند دول تهای اقتدارگرا ــ مذهبی و یا در خانــه قدرت به موقعیت مذهب در جامعه مدنی افول نهادهای دموكراتیك در ایران ،خلاء سیاســی
سکولار ــ است که با تسلط بر حوزه عمومی مجالی و شریک در فعالی تهای اجتماعی است .این تغییر آشكاری را پدید آورد .آیت الله خمینی با استفاده
برای دیالوگ و گفت و گوهای دموکراتیک به جامعه جایگاه به مفهوم خصوصی سازی دین نیست ،زیرا، از نهادهای ســنتی موجود این شكاف را به راحتی
مدنــی نم یدهند .یک حوزه عمومی ضعیف نه تنها سوای از قضاو تهای ارزشی ،این امر ممکن نیست. پر كرد و بدین معنی رهبری نهضت انقلابی به وی
نهادهای سکولار بلکه مذهب را نیز دستاویز دستان چنانچه به نحوی در دموکراس یهای موجود مشاهده
قدرتمند دولت اقتدارگــر می‌کند .مهدی بازرگان، می‌کنیم ،حضور یک مذهب مدنی در حوزه عمومی، واگذار شد)24( .
پیش از مرگ خویــش در مصاحبه ای این نکته را و به طور مشــخص در جامعه مدنی ،به دموکراسی پیچیدگــی های انقلاب بهمن ۵۷مــا را ناگزیر از
به طرز طعنه آمیزی چنین بیان می‌کند :بزرگترین آسیبی نم یرساند .یورگن هابرماس ،متفکر معاصر نگاهی همه جانبه تر میســازد .آلترناتیو اســامی
عاملی که اســام را در ایران پس از انقلاب تهدید مکتب انتقادی ،دموکراســ یهای موجود را از ناحیه بــه عنوان گفتمانی كه هژمونی سیاســت حاكم را
برنمیتابید ،ظهور و حضوری پارادوكســیكال داشت
کرده است ،تجربه جمهوری اسلامی بوده است! و از همیــن رو نه فقط به ابــزاری در جهت تبیین
خواستهای سكولار طبقات محروم بدل گشت بلكه
پ ینوش تها: نقشــی كلیدی در تكوین هویت و علایق ایشان نیز
------------ بازی كــرد .به عنوان نمونه ،گفتمــان "غربزدگی"
-۲۰شریعتی ،علی ،مجموع آثار ،1تهران13۵۷ :
-۲۱برای مطالعهدقیق تر نقددیدگاه شریعتی نگاه كنید به: Vol. 20 / No. 1227 - Friday, Feb. 22, 2013
Abrahamian, Radical Islam. pp. 119-124
-۲۲شریعتی ،علی ،مجموعه آثار ،33تهران ،13۵۷ص
25 611
- 23برای مطالعه بیشتر ،نگاه كنید به:
Weber, Max. Economy and Society. Vol.2. Roth and
Wittich, eds. New York: Bedminster Press, 1968
-2۴برای مطالعه بیشتر نگاه كنید به:
Mirsepassi. Intellectual Discourse, p.94
-۲۵نگاه كنید به:
Mirsepassi, Intellectual Discourse, pp. 76-7.31
-۲۶نگاه كنید به:
Habermas, Jurgen. "Three Normative Medals of
Democracy." Seyla Benhabib, ed. Democracy and
Difference. Princeton: Princeton University Press.
1996. pp 21-30.
22
