Page 30 - Shahrvand BC No. 1259
P. 30
‫ادبیات‪/‬سب ‌کشناسی ‹‬

‫‪ 30‬در پی شناخت شگردهای واق ‌عگرایی جادویی یا ادبیات جادویی‬

‫‪ -‬بخش سوم و پایانی ‪-‬‬

‫قرو ‌نوسطایی در جامعۀ امروزی رسوب کرده است‪ ،‬یعنی یک مسیر‬ ‫محمد محمدعلی‬ ‫سال متسیب ‪ /‬شماره ‪ - 1259‬جمعه ‪ 12‬رهم ‪1392‬‬
‫و جاده دو طرفه است و هنوز بخش عظیمی از مردم در باره هر یک‬
‫واقعیت دیگر را صرفاً به معنای واقعیت ملموس مادی پس زده است‪.‬‬ ‫از این پدید‌هها به نظری واحد و قطعی نرسیده و هضمش نکرد‌هاند‪.‬‬ ‫‪ -۱‬یکی از اهداف ادبیات جادویی‪ ،‬ساختن جهانی است با مرزهای‬ ‫‪In touch with Iranian diversity‬‬
‫نگاه کنید به رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» اثر مارسل‬ ‫تردیدها‪ ،‬دو دل ‌یها‪ ،‬باورپذیر ‌یها و باورناپذیر ‌یها‪ ،‬عدم قطعیت های‬ ‫شکسته و با این مفهوم که هر شخص نه منحصر به خود بلکه به‌صورت‬
‫پروست فرانسوی که خود زیر بنایی بوده است برای نثرنویسان ادبیات‬ ‫فکری و عملی ناشی از زیست همزمان عناصر متضاد در زندگی‬ ‫یک امتداد یا ادامۀ اجداد خود و حتی دیگر انسان‌هاست و یادآور این‬ ‫‪Vol. 20 / No. 1259 - Friday, Oct. 4, 2013‬‬
‫جادویی که از سال ‪ ۱۹۶۷‬و با انتشار رمان «صد سال تنهایی»‬ ‫روزمره و فاصلۀ فراوان بین جوامع عرضه‌کننده این اختراعات و جامعۀ‬
‫خود را بازشناخت و به هویت شعرگون ‌هگی خود پی برد‪ .‬نگاه کنید‬ ‫مصرف‌کننده این اختراعات‪ ،‬همه و همه دستاویزهایی هستند برای‬ ‫سخن سعدی که گفت‪ :‬بن ‌یآدم اعضای یکدیگرند‪...‬‬ ‫‪30‬‬
‫به داستان کوتاه «زیباترین مغروق جهان» مارکز یا رمان «پدرو‬ ‫‪ -۲‬هدف دیگر ادبیات جادویی‪ ،‬گسترش جنبه‌های واق ‌عگرایی در کنار‬
‫ساختن این نوع ادبیات در سراسر جهان‪.‬‬ ‫دخل و تصرف در پدیده‌های مافوق طبیعی و فرو کاستن از ابهامات‬
‫پارامو» اثر فوئنتس‪.‬‬ ‫نشان دادن صحنه‌های ناهمگون و ناساز از زندگی روستایی و شهری‪،‬‬
‫‪ -۴‬چالش اعتقادات و آیی ‌نها و ‪:...‬‬ ‫غربی و شرقی‪ ،‬بومی و غیربومی‪ ،‬درک واقعیات واقعی و واقعیات‬ ‫در این زمینه است‪.‬‬
‫نگاه کنید به فرازی از داستان «دو دلار آب*» نوشته خوان بوش‪،‬‬ ‫خیالی‪ ،‬پدیده‌های طبیعی و فوق طبیعی‪ ،‬حضور معجزات ادیان در‬ ‫‪ -۳‬در این نوع ادبی آن قدر حوادث غیرطبیعی تکرار می‌شود تا‬
‫نویسندۀ دومینیکنی‪ .‬داستان در بارۀ کمبود آب در روستایی دورافتاده‬ ‫شهرها و روستاها در کنار رواج فلسف ‌ههای هی ‌چانگاری )‪ (Nihilism‬و‬ ‫خواننده بپذیرد در جهانی غیر از جهان خود قرار دارد با جغرافیایی‬
‫با زنان و مردانی که گویی هیچ چاره‌ای ندارند جز نذرونیاز تا باران‬ ‫درهم تنیدن و گره خوردن های برخی مضامین جدی با شوخ‌طبعی‬ ‫نامعلوم و شخصی ‌تهایی با سخنان متفاوت و در زمانی حلقه‌ای با‬
‫ببارد و از آن فضای خشک و قحط ‌یزده بیرون بیایند‪.‬‬ ‫و ‪ ...‬گویی یک باره بهمن سنگینی از عقاید جدید و نو را در درون‬
‫«‪...‬آفتاب و گردوخاک‪ ،‬گردوخاک و آفتاب‪ .‬لعنت خداوند‬ ‫حفرۀ تاریک عقاید عقب‌مانده و سنتی سرازیر کرده و بقول نیما‬ ‫خصوصیت عدم قطعیت‪.‬‬
‫برای بد جنسی های بشر بر سر آنان نازل شده بود؛ اما‬ ‫یوشی ِج شاعر‪ ،‬آب در خواب گه مورچگان ریخته و همگان را با انبوهی‬ ‫‪ -۴‬در این نوع ادبی سعی می‌شود خواننده نخست به جادو و حوادث‬
‫لعنت خدا کجا و ایمان رمیخیای پیر کجا؟‪ ...‬در گوشه‌ای‬ ‫از مضامین جدید التقاطی روبرو ساخته است‪ .‬تا جایی که هضم‬ ‫غیرطبیعی علاق ‌همند و حتی امیدوار شود اما همین که جذب آن شد‬
‫از برزخ‪ ،‬ارواح آمرزیدگان تا کمر در میان شعله‌های آتش به‬ ‫این مسائل و تفکیک خیال از وهم و از آنچه واقعیت جاری شمرده‬
‫حسا ‌بوکتاب خود می‌رسیدند و با آتش پاک می‌شدند‪ .‬جالب‬ ‫می‌شود و آنچه واقعیت پنهان نام دارد‪ ،‬کار دشواری است که این‬ ‫آرام خود به این نتیجه برسد که با ضد آن روبرو بوده است‪.‬‬
‫آن که همان‌ها بو دند که مها ِر باران را در دست داشتند‪.‬‬ ‫روش نگارشی به اسم ادبیات جادو بعهده گرفته است‪ .‬در مقال ‌ههای‬ ‫مقدمه‪:‬‬
‫یکی از عجوزه‌های ریشو از آن ته داد زد‪ ...‬دوستان خبردارید‬ ‫قبلی به چند مورد از شگردها اشاره کردیم و در این مقال به چند‬
‫رمیخیای پیر اهل روستای پاس و اُندو‪ ،‬دو دلار پو ِل شمع‬ ‫گرایش به رئالیسم جادویی ناشی از بحران دورۀ دگرگونی و انتقال‬
‫داده و نذر ما کرده تا باران ببارد؟‪...‬رفقایش دهانشان بازماند‪...‬‬ ‫مورد دیگر اشاره م ‌یکنیم‪.‬‬ ‫ارزش های جدید به ارزش های سنتی است و تا وقتی رونق دارد که‬
‫یکی گفت‪ :‬دو دلار؟‪ ...‬یکی دیگر از آن ته برزخ با صدای تو‬ ‫‪ -۱‬دوری از طعنه و کنایه‪:‬‬ ‫این انتقال ارزش‌ها به سراسر جهان‪ ،‬حتی به دورافتاد‌هترین جوامع‬
‫دماغی داد زد‪...‬پس چرا عوضش را نم ‌یدهند؟ چرا حاجتش‬ ‫یکی دیگر از شگردهای رایج در رئالیسم جادوی‪ ،‬پنهان نگاه‌داشتن‬ ‫برسد‪ .‬در دنیایی که از یک سو انسان قادر است به فضا برود و در‬
‫را روا نمی‌کنند؟ آخر این چه طرز سلوک با مردم است؟‪...‬‬ ‫نگاه طعنه‌آمیز و انتقادی راوی – نویسنده است از جهان وهم زده‬ ‫ماه کاوش کند و از اعماق دریاها نفت استخراج نماید و در آ ‌نِ واحد‬
‫یکی دیگر با صدای َخش دار و نخراشیده‌ای گفت‪...‬باید‬ ‫و جادویی نسبت به واق ‌عگرایی معمولی است‪ .‬در این شیوه نویسنده‬ ‫جمعی قادر باشند از طریق اینترنت با سراسر پایتخت های جهان‬
‫خواسته‌اش را بدهیم و‪ ...‬ناگهان در تمام برزخ صدا پیچید‪...‬‬ ‫(منظور نویسندۀ تثبیت شده است) خودش را از باورهای مردم آن‬ ‫و مراکز قدرت‪ ،‬گفتگو کنند و تصاویر ماهواره‌ای بفرستند و جمعی‬
‫دو دلار آب برای پاس و اُندو‪ .‬دو دلار آب! دو دلار آب!‪...‬و‬ ‫منطقه و گروه اجتماعی مورد بحث دور نگه م ‌یدارد تا خواننده او را‬ ‫دیگر چنان در فقر و فاقه گرفتار گرسنگی و امراض گوناگون ذهنی‬
‫روز بعد در پاس و اُندو آسمان ابری شد و رم یخی‌ای پیر‬ ‫ب ‌هعنوان نمایندۀ آن جامعه یا جامعۀ مقابل تصور نکند‪ .‬به‌عبار ‌تدیگر‬ ‫و جسمی بسر برند و مثل اجداد خود در قر ‌نها قبل زندگی کنند‪،‬‬
‫صبح زود از جا بلند شد و در شرق لکه‌های ابر سیاه را دید‪...‬‬ ‫نویسنده هی ‌چگونه اظهارنظر قطعی و صریحی در بارۀ درستی و‬ ‫ادبیات جادو که ریشه در واق ‌عگرایی دارد به پیشروی ادامه م ‌یدهد و‬
‫ساعتی بعد باران با ترنم به بام خانه و مزارع می‌بارید و‪...‬بعد‬ ‫نادرستی حوادث و اعتبار جها ‌نبینی‌های بیان‌شده‪ ،‬اعم از سنتی یا‬
‫روستای پاس و اُندو پر آب شد (طوری که بدتر از روزگار‬ ‫جدید توسط شخصیت‌ها نم ‌یکند تا این تکنیک منجر به پذیرش‬ ‫خوانندگان فراوانی را به خود جذب م ‌یکند‪.‬‬
‫خشک‌سالی قابل زندگی نبود) طوری که رم یخی‌ای پیر نیز‬ ‫خواننده بشود‪ .‬از آن جا که تبیین حوادث مافوق طبیعی و عناصر‬ ‫ادبیات جادو ناظر است بر روند تغییر شکل و محتوای تمامی آنچه‬
‫خیالی باعث از بین رفتن باورپذیری خواننده می‌شود‪ .‬نویسندگان این‬ ‫روزگاری وهم و خیال پنداشته می‌شد و اکنون علم توانسته به برخی‬
‫ناچار به کوچ گردید‪»...‬‬ ‫نوع ادبی‪ ،‬حوادث و عناصر مافوق طبیعی و فراواقعی را به طور کلی‬ ‫از آن اوهام پاسخ های منطقی بدهد‪ .‬تا زمانی که تمامی مردم جهان‬
‫در این برش داستانی پرانتز (طوری که بدتر از روزگار خشک‌سالی ‪)...‬‬ ‫قابل‌بحث نشان نم ‌یدهند تا خواننده دریابد که معقول و غیرمعقول‪،‬‬ ‫نتوانند از حاصل تلاش های دانشمندان و مخترعان به نسبت مساوی‬
‫از من است تا تاکید شود در ای ‌نگونۀ ادبی نویسنده صحنه‌ها را طوری‬ ‫دو قطب مخالف هم و متضاد هستند و از خود بپرسد چرا بر ضد هم‬ ‫برخوردار باشند‪ ،‬مردم جوامع عقب‌مانده جز برخورد طنز و هزل‌آمیز‬
‫می‌چیند و گفت و گوها را طوری ادا م ‌یکند که خواننده هوشمند‬ ‫شورش نم ‌یکنند؟ حال آنکه شورش م ‌یکنند و خواننده در ابتدای امر‬ ‫و حتی اغرا ‌قآمیز واکنش دیگری ندارند و این واکنش نامش چیزی‬
‫از ورای داستان پیام نویسنده – راوی را م ‌یگیرد و نیازی به دخالت‬ ‫نم ‌یبایست آن را مشاهده کند‪ .‬در این شیوه حضور یک راوی بی‌غرض‬ ‫نیست جز ادبیات جادو یا واقع‌گرایی جادویی‪ .‬البته این نامی است که‬
‫و بی‌طرف که حال و هوایی کام لا متعادل را در تمام داستان اعمال‬
‫نویسنده – راوی نیست‪.‬‬ ‫غرب روی این نوع واکنش‌ها گذاشته است‪.‬‬
‫‪----------‬‬ ‫م ‌یکند الزامی است‪.‬‬ ‫ادبیات جادو‪ ،‬مجموعۀ شگردها و توجیهاتی است برای بیان شکافی‬
‫‪ -۲‬لحن و شخصی ‌تپردازی‪:‬‬ ‫عمیق و ناموزون که بر اثر ورود زندگی جدید و نو همراه اختراعات و‬
‫* دو دلار آب‪ ،‬نوشتۀ خوان بوش‪ ،‬ترجمۀ اسدالله امرایی – شمارۀ ‪۷‬‬ ‫در ادبیات جادویی دو عنص ِر لحن و شخصی ‌تپردازی باید بتواند‬ ‫اکتشافات غیرقاب ‌لتصور و بر ‌قآسا و سرازیر شدن ب ‌یپشتوانٔه فرهنگی‬
‫مجله تکاپو – دی و بهمن ‪۱۳۷۲‬‬ ‫پدیده‌های فراحسی و غیر ملموس را طوری در نظر خواننده موجه و‬ ‫و اقتصادی آن به جوامع عقب‌مانده و سنتی و گاه قرو ‌نوسطایی‪.‬‬
‫حقیقی جلوه دهند که خواننده ب ‌یهیچ دلیل و برهانی عنصر اغراق‬ ‫همچنین رئالیسم جادویی جایگزین شکافی است که از باورهای‬
‫* مجله «داستان نامه» مصاحبه با عبدالله کوثری – شماره ‪،۵۰‬‬ ‫و غلو را در گفتار و کردار آنان بپذیرد و نسبت به وقوع حوادث‬
‫شهریور ‪۱۳۹۱‬‬ ‫تردیدی به خود راه ندهد‪ .‬چنین لحنی معمولاً خاصیت جذابیت و‬
‫اغفال را به حد وفور دارد‪ .‬در خصوص شخصیت‌پردازی باید گفت‬
‫ازآنجاکه رئالیسم جادویی حاصل تلفیق جهان واقعی با جهان تخیلی‬
‫و فراحسی است‪ ،‬شخصیت های داستانی این شیوۀ ادبی باید از چنان‬
‫نرمشی برخوردار باشند که بتوانند در دو جهان متفاوت و متضاد‬
‫زندگی کنند و ب ‌هراحتی از جهان زندگان به جهان مردگان بروند و‬
‫بازگردند و در هر دو جهان به حیات خود ادامه دهند و در هیچ یک‬
‫دچار حیرت و شگفتی نشوند‪ .‬گویی اصلًا حادثۀ شگفتی رخ نداده‬
‫است تا تعجب آنان را بر انگیزد‪.‬‬
‫‪ -۳‬گرایش به نثری شعرگونه‪:‬‬
‫در شیوۀ ادبیات جادویی به دلیل مضامین غیرعادی‪ ،‬هراز گاه منطق‬
‫نثر به هم م ‌یریزد و تا حدی به شعر نزدیک می‌شود اما این نزدیکی‬
‫به حدی نیست که ساختار را تغییر دهد‪ .‬هم ‌هچیز آرام آرام صورت‬
‫م ‌یپذیرد‪ .‬این پدیده جدا از ادبیات جادو‪ ،‬قبلًا هم وجود داشته‬
‫است‪ ،‬اما در ادبیات جادو تفسیر واقعیت های داستانی اثرگذار بوده و‬
   25   26   27   28   29   30   31   32   33   34   35