Page 24 - Shahrvand BC No. 1219

طول کشــیده بود تا ایران به جمعیت ســال ‪ 1914‬رسید و تا پیش از‬ ‫جا کمبود دیده می شود و مردم ناگزیرند علف و یونجه بخورند و حتی‬ ‫تاریخ‪/‬میراثفرهنگی ‹‬ ‫‪24‬‬‫سال متسیب ‪ /‬شماره ‪ - 1219‬جمعه ‪ 8‬ید ‪1391‬‬
‫سال ‪ 1956‬جمعیت ایران به این رقم نرسید‪ .‬قحطی سال های ‪1917‬‬ ‫دانه ها را از سرگین ســطح جاده جمع می کنند تا نان درست کنند‪.‬‬
‫‪ 1919 -‬به یقین بزرگترین فاجعه تاریخ ایران و شاید فجیع ترین نسل‬ ‫در همدان چندین مورد دیده شد که گوشت انسان می خورند و دیدن‬ ‫این موقع از ســال‪ ،‬قیمت ارزاق به بالاترین حد خود طی چندین سال‬ ‫‪In touch with Iranian diversity‬‬ ‫‪24‬‬
‫صحنه درگیری کودکان و ســگها بر سر جسد و یا بدست آوردن زباله‬ ‫گذشته رسیده و کمبود غله و میو‌هجات حقیقتا هشداردهنده است»‪.‬‬
‫کشی قرن بیستم بوده است‪.‬‬ ‫‪Vol. 20 / No. 1219 - Friday, Dec. 28, 2012‬‬
‫جمعیت ایران در سال ‪1914‬‬ ‫هایی که به خیابان ها ریخته می شود عجیب نیست‪.‬‬ ‫بدلیل ممنوعیت ورود غله از قم و ســلطان آباد به کاشان بسیاری از مردم این شهر از‬
‫برای مقامات آمریکایی مقیم ایران در سال های پیش از جنگ جهانی‬ ‫قحطی و وبا‪ ،‬بهار ‪1918‬‬ ‫گرسنگی کشته شدند‬
‫اول‪ ،‬تلاش زیرکانه روس ها و انگلیس ها برای کم تخمین زدن و اندک‬
‫جلوه دادن جمعیت ایران کاملا ملموس اســت‪ .‬دبلیو مورگان شوستر‬ ‫در بهار ‪ ،1918‬قحطی شــدت گرفــت‪ .‬در اول مارس ‪ ،1918‬کالدول‬ ‫گرسنگی فراگیر در تمام نقاط ایران‬
‫مدیر کل آمریکایی مالیه ایران در خصوص جمعیت ایران در اوایل قرن‬ ‫تلگــراف زیر را مخابره کرد‪" :‬کابینه به علت اوضاع سیاســی و قحطی‬ ‫مجد در کتاب خود با اشاره به تلگراف ها و مکتابات موجود و همچنین‬
‫اســتعفا می دهد‪ ".‬در شانزدهم مارس ‪ ،1918‬شولر دبیر کمیته امداد‬ ‫روزنامه های آن روز از فراگیر شدن قحطی در تمام نقاط کشور اینگونه‬
‫بیستم چنین می نویسد‪:‬‬ ‫آمریــکا در ایران به چارلز ویکــری در نیویورک چنین تلگراف می زند‬
‫"درمورد جمعیت ایران به نحو عجیبی آمار نادرســت ارائه می دهند‪:‬‬ ‫که‪" :‬وضع نگران کننده اضطراری ادامه دارد‪ .‬صدها نفر مرده اند‪ .‬غذای‬ ‫می نویسد‪:‬‬
‫آمار به اصطلاح سرشــماری شصت سال پیش ظاهرا پایه ارقام پایینی‬ ‫نزدیک به بیســت هزار نفر در تهران تامین شده اما کارهای امدادی به‬ ‫از ژانویه ‪ ،1918‬کارد به اســتخوان رســید‪ .‬در گزارش روزنامه رعد در‬
‫است که در برخی از کتابها ارائه می شود و خارجیان آن را می پسندند‪.‬‬ ‫مشهد‪ ،‬همدان‪ ،‬قزوین‪ ،‬کرمانشاه و سلطان آباد نیز تسری یافته است‪".‬‬ ‫یازدهــم ژانویه ‪ 1918‬چنین آمده اســت‪« :‬به گــزارش نظمیه‪ ،‬هفته‬
‫درســت است که پس از آن هیچ سرشــماری صورت نگرفته است اما‬ ‫در ‪ 17‬آوریل کالدول تلگراف می زند که‪" :‬گرســنگی شــدت گرفته و‬ ‫گذشــته ‪ 51‬نفر بر اثر گرســنگی و ســرما در خیابا ‌نهای تهران جان‬
‫اروپاییانی که با اوضاع آشــنا هســتند کل جمعیــت را بین ‪ 13‬تا ‪15‬‬ ‫باخت ‌هانــد»‪ .‬در همین مقاله بــه اقدامات امدادی انجــام گرفته برای‬
‫میلیون برآورد می کنند‪ .‬جمعیت تهران طی چهل سال گذشته از ‪100‬‬ ‫ناآرامی در شمال غرب ایران افزایش یافته است‪".‬‬ ‫مقابله با قحطی در تهران اشــاره شده است‪« :‬تا پایان دسامبر‪ ،‬کمیته‬
‫این اوضاع اســفبار بهار ‪ 1918‬در مروسله ای از سوی کالدول توصیف‬ ‫مرکزی صدقات اقدامات زیر را برای فقرای شهر به انجام رسانده است‪:‬‬
‫هزار به ‪ 350‬هزار نفر افزایش یافته است‪".‬‬ ‫شده است‪ .‬به رغم فعالیت های وسیع کمیته امداد نجات و تغذیه بیش‬ ‫اختصاص باغ اعتماد حضور با اتا ‌قهای زیاد و با اســباب و اثاثیه مورد‬
‫از برکــت نتایج انتخابات تهران در پاییز ‪ 1917‬نزدیک به ‪ 75‬هزار رای‬ ‫نیاز و گرمایش برای اقامت مستمندان‪ ،‬اختصاص باغ مجزایی برای زنان‬
‫در تهران و روستاهای اطراف جمع آوری شد‪ .‬به گزارش روزنامه ایران‬ ‫از هزاران گرسنه‪ ،‬کالدول می گوید‪:‬‬ ‫مســتمند و کودکان‪ ،‬پناه دادن به ی ‌کهــزار نفر ایجاد یک حمام برای‬
‫دوازده نماینده منتخب بیش از ‪ 55‬هزار رأی بدست آورده بودند‪ .‬با در‬ ‫هزاران نفر که کمک به آن ها میســر نشد به علت گرسنگی و بیماری‬ ‫آنها‪ ،‬تأمین البسه مورد نیاز‪ ،‬تأمین جیره روزانه برای چای‪ ،‬آش و برنج‪،‬‬
‫نظر گرفتن آنکه مردان ‪ 21‬ســال به بالا حق رأی داشتند و با در نظر‬ ‫به ویژه در تهران‪ ،‬مشهد و همدان جان خود را از دست دادند‪ .‬اطلاعات‬ ‫معالجــه بیماران‪ ،‬نگهداری از زنان باردار و تأمین شــیر نوزادان یتیم‪،‬‬
‫گرفتن متوسط جمعیت برای هر خانواده در حدود شش نفر‪ ،‬جمعیت‬ ‫موثق حاکی از آن اســت که فلاکت و گرسنگی چنان مهیب است که‬ ‫تأسیس یک مریضخانه ‪ 30‬تختخوابی‪ ،‬ایجاد کارخان ‌های برای قالیبافی‬
‫تهران و حومه در ســال ‪ 1917‬به راحتی می توانســت ‪ 500‬هزار نفر‬ ‫صدهــا نفر از مردم از علف و حیوانات مرده تغذیه کرده اند و حتی گاه‬ ‫زنان و کودکان که تاکنون ‪ 8‬دســتگاه دار قالیبافی در حال کار در آن‬
‫باشد که با اظهارات شوستر هماهنگی دارد‪ .‬به علاوه برآورد شوستر از‬ ‫از گوشت انســان ها نیز خورده اند‪...‬فلاکت گسترده حتی بر شهرهای‬ ‫مستقر شده است و تعیین معلمی برای تعلیم علوم دینی به کودکان»‪.‬‬
‫جمعیت ایران در حدود سال ‪ 1900‬بالغ بر ‪ 13‬تا ‪ 15‬میلیون‪ ،‬با برآورد‬ ‫رعد در بیســتم ژانویه درباره بیماری و گرسنگی م ‌ینویسد‪« :‬در چند‬
‫کوچک و هزاران روستای ایران حاکم بوده است‪.‬‬ ‫روز گذشــته تعدادی بر اثر وبا در بارفروش و دیگر نقاط نزدیک دریای‬
‫جمعیت ‪ 20‬میلیونی در سال ‪ 1914‬توسط راسل‪ ،‬همخوانی دارد‪.‬‬ ‫اما دسترسی به این اماکن به سبب فقدان تسهیلات حمل مواد غذایی‬
‫به عنوان مثال کشیش راسل طی گزارشی در خصوص مناسبات ایران‬ ‫به این نواحی دور افتاده کوهســتانی و متروک تقریبا غیرممکن است‪.‬‬ ‫خزر درگذشت ‌هاند»‪.‬‬
‫و روس به تاریخ ‪ 11‬مارس ‪ 1914‬می نویسد‪ :‬ایران به بزرگی استرالیا‪،‬‬ ‫به نظر می رسد ایرانیان اصیل به دیدن مرگ درفجیع ترین شکل آن‪،‬‬ ‫رعد در ‪ 28‬ژانویه درباره اوضاع قم م ‌ینویســد‪« :‬اوضاع شهر قم از نظر‬
‫آلمان و فرانســه با جمعیتی در حدود ‪ 20‬میلیون نفر است‪ .‬راسل در‬ ‫یعنی مرگ در اثر گرسنگی‪ ،‬عادت کرده اند‪ .‬و حتی خارجیان اینجا تا‬ ‫مواد غذایی اســفبار اســت‪ .‬طی هفته گذشــته‪ ،‬بیش از ‪ 50‬نفر بر اثر‬
‫گزارش مورخ ‪ 14‬ژوئن ‪ 1914‬حجــم عظیم آراء در انتخابات مجلس‬ ‫حدودی به سبب مشاهده فلاکت فراگیر در مقابل آن مقاوم شده اند‪.‬‬ ‫گرسنگی و ســرما جان باخت ‌هاند و تعدادی از آنها هنوز دفن نشد‌هاند‪.‬‬
‫ایران را مورد بررســی قرار می دهد و بــه "اهمیت مبارزه انقلابی ‪20‬‬ ‫یک شاهد عینی ایرانی در خاطراتش شمار افرادی که در سال نخست‬ ‫برخی از مردم برای غذایشان تنها خون گوسفند در دسترس دارند»‪.‬‬
‫قحطی در تهران به علت گرســنگی جان خود را از دست دادند دست‬ ‫این روزنامه در شــماره ‪ 29‬ژانویه درباره پیشنهاد گشایش نانوای ‌یهای‬
‫میلیون آریایی در ایران اشاره می کند‪".‬‬ ‫کم ســی هزار نفر می داند و می گوید اجساد در کوچه ها و خیابانهای‬ ‫دولتی در تهران م ‌ینویســد‪« :‬دولت بنــا دارد ‪ 20‬دکان نانوایی برای‬
‫در حالی که در سال ‪ 1917‬جمعیت تهران براساس آراء انتخابات دست‬ ‫پایتخت پراکنده بودند‪ .‬به علاوه‪ ،‬در مرده شویخانه نیز اجساد روی هم‬ ‫فــروش نان ارزان به فقرا باز کند و نانوایــان دیگر هم م ‌یتوانند به هر‬
‫کم ‪ 400‬تا ‪ 500‬هزار نفر بود‪ ،‬در سال ‪ 1924‬رابرت دبلیو ایمبری نایب‬ ‫انباشــته شده و در گورهای دســته جمعی دفن می شدند‪ .‬هر جا که‬ ‫قیمت که بخواهند نان بفروشــند»‪ .‬رعد در ‪ 5‬فوریه ‪ 1918‬درباره آمار‬
‫مرگ و میر در خیابا ‌نهای تهران م ‌ینویســد‪« :‬حاکم تهران به وزارت‬
‫کنسول آمریکا جمعیت تهران را ‪ 150‬تا ‪ 200‬هزار نفر برآورد کرد‪..‬‬ ‫قحطی از بین می رفت‪ ،‬وبا و تیفوئید شروع می شد‪.‬‬ ‫داخله گزارش داده اســت‪ ،‬طی ‪ 20‬روز گذشــته تعداد مردگان بویژه‬
‫سرگرد داناهو در خاطرات خود می گوید‪:‬‬ ‫ب ‌هخاطر قحطی در تهران به ‪ 520‬نفر رسیده است‪ ،‬یعنی ب ‌هطور متوسط‬
‫اجساد قربانیان بیماری و گرسنگی در گوشه کنار شهرها و جاده ها دیده می شد‬
‫بریتانیایی هــا در تأمین آذوقه مردم همدان هم بســیار ضعیف عمل‬ ‫در هر روز ‪ 36‬نفر»‪.‬‬
‫بازیابی جمعیت پس از ‪ 40‬سال‬ ‫کردند‪ .‬به گفته داناهو‪ :‬در این زمان شمار مرگ و میر به علت گرسنگی‬ ‫کالدول در تلگرافی به تاریخ ‪ 22‬ژانویه ‪ ،1918‬چنین گزارش م ‌یکند‪:‬‬
‫پس از این قحطی چهل ســال طول کشید تا ایران به جمعیت ‪1914‬‬ ‫افزایش یافته بود و نان که تنها غذای فقرا و وعده اصلی غذای آنان به‬ ‫«در شــه ‌رهای گوناگون به امداد فوری نیاز است‪ .‬روزانه چندین مرگ‬
‫خود بازگردد‪ .‬چارلز ســی هارت ســفیر آمریکا جمعیت ایران در سال‬ ‫شمار می آمد به شدت گران شده و به ‪ 14‬قران در هر من رسیده بود‪.‬‬ ‫گزارش م ‌یشود‪ .‬در ولایاتی که دولت ایران قیم ‌تهای خاصی را تعیین‬
‫‪ 1930‬را ‪ 13‬میلیون نفر تخمین زده است‪ .‬در سرشماری سال ‪1956‬‬ ‫کرده حجم محــدودی از گندم‪ ،‬برنج و دیگر مــواد غذایی را م ‌یتوان‬
‫همدان به شهر وحشت تبدیل شده بود‪.‬‬
‫بود که جمعیت ایران به بیش از ‪ 20‬میلیون نفر رسید‪.‬‬ ‫نبود دولت مقتدر تشدید کننده احتکار و گرانی‬ ‫خرید‪.‬‬
‫قحطی در ایران در ســالهای ‪ 1917‬تا ‪ 1919‬یکی از بزرگترین قحطی‬ ‫طی تابســتان و پاییز ‪ ،1918‬به رغــم محصول خوب‪ ،‬قحطی با همان‬ ‫سخ ‌تترین مشکل‪ ،‬تأمین امکانات دارویی و پزشکی است‪ .‬واردات مواد‬
‫هــای تاریخ بود و بدون تردید بزرگترین فاجعه ای اســت که ایران به‬ ‫شــدت ادامه یافت‪ .‬کالدول در تاریــخ ‪ 22‬ژوئن ‪ ،1918‬در مورد بهای‬ ‫غذایی اگر غیرممکن نباشد بسیار سخت است‪ .‬قیم ‌تها گزافند‪ ،‬گندم‬
‫آن مبتلا شد‪ .‬تنها نکته بسیار روشن در این فاجعه‪ ،‬قربانی شدن ایران‬ ‫اقلام ضروری در فصل برداشــت محصول چنیــن گزارش می دهد‪" :‬‬ ‫هر بوشــل ‪ 15‬تــا ‪ 20‬دلار‪ ...‬مردم و مقامات مســؤول با هم همکاری‬
‫"بیطــرف" در جنگ جهانی بود‪ .‬هیچ یک از طرف های متخاصم خواه‬ ‫گندم برای هر بوشــل ‪ 15 – 12‬دلار‪ ،‬جو هر بوشل ‪ 9- 7‬دلار و برنج‬ ‫م ‌یکنند اما موضوع از توان آنها به تنهایی خارج اســت‪ .‬ســازما ‌نهای‬
‫به صورت نســبی و خواه مطلق‪ ،‬تلفاتی با این وسعت متحمل نشدند‪.‬‬ ‫هر پوند ‪ 55‬سنت‪ ...‬بود‪ .‬از دیدگاه کالدول این قیمتها حاکی از کمبود‬ ‫محلی ماهانه ‪ 20‬هزار دلار در تهران هزینه م ‌یکنند اما این مقدار تنها‬
‫فاجعه ای که منجر به فروپاشــی جامعه ایرانی‪ ،‬تثبیت تسلط استعمار‬ ‫آذوقه و قحطی در فصل برداشت محصول ایران است‪.‬‬ ‫نیاز ‪ 10‬درصد نیازمندان شــهر را پاســخ م ‌یدهد‪ .‬در دیگر ولایات نیز‬
‫بریتانیا بر ایران‪ ،‬تشکیل حکومت های وابسته به بریتانیا و کودتا علیه‬ ‫کالدول سپس در صدد یافتن علل افزایش قیمت ها بر می آید‪:‬‬
‫شرح موقعیت دوگانه طبقه فقیر ایران که در میان انبوه محصول دچار‬ ‫شرایط به همین منوال است»‪.‬‬
‫دولت های منتخب مردمی شد‪.‬‬ ‫گرســنگی بودند بــه این توضیح نیاز دارد‪ .‬صرف نظــر از ذخایری که‬ ‫کالدول در اول فوریه ‪ 1918‬اینگونه تلگراف م ‌یزند‪« :‬مشــکل قحطی‬
‫پ ‌ینوشت‪:‬‬ ‫قشون خارجی در ایران خریداری کردند‪ ،‬محصول ‪ 1917‬احتمالا برای‬ ‫کاهش نیافته است»‪ .‬کالدول در گزارش مطبوعاتی دیگری برخی اخبار‬
‫تامین آذوقه جمعیت کشــور کافی بود‪ ،‬اما به علت نبود دولت مقتدر و‬ ‫قحطی را در اختیار مطبوعات قرار م ‌یدهد‪ .‬در ‪ 14‬فوریه ‪ ،1918‬دکتر‬
‫کتاب "قحطی بزرگ" نوشــته دکتر محمد قلی مجد ‪ /‬ترجمه محمد‬ ‫در حقیقت به دلیل نبود هیچ دولتی‪ ،‬محصولات محدود گندم و جو را‬ ‫ساموئل جردن‪ ،‬رئیس کالج آمریکا در تلگرافی چنین م ‌ینویسد‪« :‬تنها‬
‫کریمی‬ ‫که اقلام اصلی غذای فقراست‪ ،‬انبار و احتکار کردند تا قیمت ها بشدت‬ ‫در تهــران ‪‌40‬هزار بینوا وجود دارد‪ .‬مردم‪ ،‬مردار حیوانات را م ‌یخورند‪.‬‬

‫‪1919- 1917 The Great Famine and Genocide in Persia‬‬ ‫افزایش یافت‪.‬‬ ‫زنان نوزادان خود را سر راه م ‌یگذارند»‪.‬‬
‫قحطی بزرگ ســالهای ‪ 1919 - 1917‬بررســی اسنادی‪ ،‬فصل دوم ‪،‬‬ ‫بهبود اوضاع تهران در بهار ‪1919‬‬ ‫گزاش های وایت و ساوترد‬
‫رالف ایچ بادر کنســول آمریکا در گزارش هفتــم اکتبر ‪ 1918‬خود با‬
‫دکتر محمد قلی مجد‪ /‬ترجمه معصومه جمشیدی‬ ‫اشاره به انتصاب لامبرت مولیتور بلژیکی به سمت ناظر مواد غذایی در‬ ‫در ماه آوریل ‪ ،1918‬فرانسیس وایتدبیر سفارت آمریکا از بغداد به تهران‬
‫سفر می کند‪ .‬کالدول می نویســد‪ " :‬مفتخرا به ضمیمه‪ ،‬یادداشت دبیر‬
‫تهران و حومه می گوید‪:‬‬ ‫سفارت را که حاوی اطلاعاتی است که نامبرده طی سفر خود از بغداد به‬
‫بــه وی اختیار تام داده اند تا به وضعیت غذایی رســیدگی کند‪ .‬تلاش‬ ‫تهران گردآوری کرده و ممکن است مورد علاقه آن وزارتخانه قرار گیرد‪،‬‬
‫می شــود انبارهای غله دولتی را پر کنند و همین منظور دستور داده‬
‫اند نیمی از کل گندم وارد شده به تهران را به قیمت فعلی بازار به ناظر‬ ‫ارسال می کنم‪ ".‬وایت وضع گرسنگی را چنین تشریح می کند‪:‬‬
‫مواد غذایی تحویل دهند‪ .‬تمام ولایات با ســرعت تمام گندم خریداری‬ ‫در سرتاســر جاده ها کودکان لخت دیده می شــوند که فقط پوست و‬
‫می شود و کشاورزانی که محصول خود را به دولت نمیفروشند‪ ،‬هر ماه‬ ‫اســتخوان اند‪ .‬قطر ساقهایشان بیش از ســه اینچ نیست و صورتشان‬
‫مانند پیرمردان و پیرزنان هشــتاد ساله تکیده و چروکیده است‪ .‬همه‬
‫‪ 10‬درصد گندم خود را غرامت می دهند‪.‬‬
‫کاهش جمعیت ایران ‪1919 - 1914‬‬

‫مقایسه جمعیت ایران بین سال های ‪ 1914‬و ‪ 1919‬حاکی از آن است‬
‫که حدود ده میلیون نفر طی این ســال هــا به علت قحطی و بیماری‬
‫جان خود را از دســت دادند‪ .‬بر خلاف ادعای برخی نویسندگان قبل از‬
‫جنگ جهانی اول‪ ،‬که جمعیت ایران را فقط ده میلیون نفر اعلام کرده‬
‫اند‪ ،‬ادعایی که برخی از نشریات انگلیسی در دهه های ‪ 60‬تا ‪ 70‬تکرار‬
‫کرده اند‪ ،‬جمعیت واقعی ایران دســت کــم نزدیک به ‪ 20‬میلیون نفر‬
‫بوده اســت‪ .‬و در سال ‪ 1919‬این رقم به ‪ 11‬میلیون رسید‪ .‬چهارسال‬