Page 30 - Shahrvand BC No. 1259
P. 30
ادبیات/سب کشناسی
30در پی شناخت شگردهای واق عگرایی جادویی یا ادبیات جادویی
-بخش سوم و پایانی -
قرو نوسطایی در جامعۀ امروزی رسوب کرده است ،یعنی یک مسیر محمد محمدعلی سال متسیب /شماره - 1259جمعه 12رهم 1392
و جاده دو طرفه است و هنوز بخش عظیمی از مردم در باره هر یک
واقعیت دیگر را صرفاً به معنای واقعیت ملموس مادی پس زده است. از این پدیدهها به نظری واحد و قطعی نرسیده و هضمش نکردهاند. -۱یکی از اهداف ادبیات جادویی ،ساختن جهانی است با مرزهای In touch with Iranian diversity
نگاه کنید به رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» اثر مارسل تردیدها ،دو دل یها ،باورپذیر یها و باورناپذیر یها ،عدم قطعیت های شکسته و با این مفهوم که هر شخص نه منحصر به خود بلکه بهصورت
پروست فرانسوی که خود زیر بنایی بوده است برای نثرنویسان ادبیات فکری و عملی ناشی از زیست همزمان عناصر متضاد در زندگی یک امتداد یا ادامۀ اجداد خود و حتی دیگر انسانهاست و یادآور این Vol. 20 / No. 1259 - Friday, Oct. 4, 2013
جادویی که از سال ۱۹۶۷و با انتشار رمان «صد سال تنهایی» روزمره و فاصلۀ فراوان بین جوامع عرضهکننده این اختراعات و جامعۀ
خود را بازشناخت و به هویت شعرگون هگی خود پی برد .نگاه کنید مصرفکننده این اختراعات ،همه و همه دستاویزهایی هستند برای سخن سعدی که گفت :بن یآدم اعضای یکدیگرند... 30
به داستان کوتاه «زیباترین مغروق جهان» مارکز یا رمان «پدرو -۲هدف دیگر ادبیات جادویی ،گسترش جنبههای واق عگرایی در کنار
ساختن این نوع ادبیات در سراسر جهان. دخل و تصرف در پدیدههای مافوق طبیعی و فرو کاستن از ابهامات
پارامو» اثر فوئنتس. نشان دادن صحنههای ناهمگون و ناساز از زندگی روستایی و شهری،
-۴چالش اعتقادات و آیی نها و :... غربی و شرقی ،بومی و غیربومی ،درک واقعیات واقعی و واقعیات در این زمینه است.
نگاه کنید به فرازی از داستان «دو دلار آب*» نوشته خوان بوش، خیالی ،پدیدههای طبیعی و فوق طبیعی ،حضور معجزات ادیان در -۳در این نوع ادبی آن قدر حوادث غیرطبیعی تکرار میشود تا
نویسندۀ دومینیکنی .داستان در بارۀ کمبود آب در روستایی دورافتاده شهرها و روستاها در کنار رواج فلسف ههای هی چانگاری ) (Nihilismو خواننده بپذیرد در جهانی غیر از جهان خود قرار دارد با جغرافیایی
با زنان و مردانی که گویی هیچ چارهای ندارند جز نذرونیاز تا باران درهم تنیدن و گره خوردن های برخی مضامین جدی با شوخطبعی نامعلوم و شخصی تهایی با سخنان متفاوت و در زمانی حلقهای با
ببارد و از آن فضای خشک و قحط یزده بیرون بیایند. و ...گویی یک باره بهمن سنگینی از عقاید جدید و نو را در درون
«...آفتاب و گردوخاک ،گردوخاک و آفتاب .لعنت خداوند حفرۀ تاریک عقاید عقبمانده و سنتی سرازیر کرده و بقول نیما خصوصیت عدم قطعیت.
برای بد جنسی های بشر بر سر آنان نازل شده بود؛ اما یوشی ِج شاعر ،آب در خواب گه مورچگان ریخته و همگان را با انبوهی -۴در این نوع ادبی سعی میشود خواننده نخست به جادو و حوادث
لعنت خدا کجا و ایمان رمیخیای پیر کجا؟ ...در گوشهای از مضامین جدید التقاطی روبرو ساخته است .تا جایی که هضم غیرطبیعی علاق همند و حتی امیدوار شود اما همین که جذب آن شد
از برزخ ،ارواح آمرزیدگان تا کمر در میان شعلههای آتش به این مسائل و تفکیک خیال از وهم و از آنچه واقعیت جاری شمرده
حسا بوکتاب خود میرسیدند و با آتش پاک میشدند .جالب میشود و آنچه واقعیت پنهان نام دارد ،کار دشواری است که این آرام خود به این نتیجه برسد که با ضد آن روبرو بوده است.
آن که همانها بو دند که مها ِر باران را در دست داشتند. روش نگارشی به اسم ادبیات جادو بعهده گرفته است .در مقال ههای مقدمه:
یکی از عجوزههای ریشو از آن ته داد زد ...دوستان خبردارید قبلی به چند مورد از شگردها اشاره کردیم و در این مقال به چند
رمیخیای پیر اهل روستای پاس و اُندو ،دو دلار پو ِل شمع گرایش به رئالیسم جادویی ناشی از بحران دورۀ دگرگونی و انتقال
داده و نذر ما کرده تا باران ببارد؟...رفقایش دهانشان بازماند... مورد دیگر اشاره م یکنیم. ارزش های جدید به ارزش های سنتی است و تا وقتی رونق دارد که
یکی گفت :دو دلار؟ ...یکی دیگر از آن ته برزخ با صدای تو -۱دوری از طعنه و کنایه: این انتقال ارزشها به سراسر جهان ،حتی به دورافتادهترین جوامع
دماغی داد زد...پس چرا عوضش را نم یدهند؟ چرا حاجتش یکی دیگر از شگردهای رایج در رئالیسم جادوی ،پنهان نگاهداشتن برسد .در دنیایی که از یک سو انسان قادر است به فضا برود و در
را روا نمیکنند؟ آخر این چه طرز سلوک با مردم است؟... نگاه طعنهآمیز و انتقادی راوی – نویسنده است از جهان وهم زده ماه کاوش کند و از اعماق دریاها نفت استخراج نماید و در آ نِ واحد
یکی دیگر با صدای َخش دار و نخراشیدهای گفت...باید و جادویی نسبت به واق عگرایی معمولی است .در این شیوه نویسنده جمعی قادر باشند از طریق اینترنت با سراسر پایتخت های جهان
خواستهاش را بدهیم و ...ناگهان در تمام برزخ صدا پیچید... (منظور نویسندۀ تثبیت شده است) خودش را از باورهای مردم آن و مراکز قدرت ،گفتگو کنند و تصاویر ماهوارهای بفرستند و جمعی
دو دلار آب برای پاس و اُندو .دو دلار آب! دو دلار آب!...و منطقه و گروه اجتماعی مورد بحث دور نگه م یدارد تا خواننده او را دیگر چنان در فقر و فاقه گرفتار گرسنگی و امراض گوناگون ذهنی
روز بعد در پاس و اُندو آسمان ابری شد و رم یخیای پیر ب هعنوان نمایندۀ آن جامعه یا جامعۀ مقابل تصور نکند .بهعبار تدیگر و جسمی بسر برند و مثل اجداد خود در قر نها قبل زندگی کنند،
صبح زود از جا بلند شد و در شرق لکههای ابر سیاه را دید... نویسنده هی چگونه اظهارنظر قطعی و صریحی در بارۀ درستی و ادبیات جادو که ریشه در واق عگرایی دارد به پیشروی ادامه م یدهد و
ساعتی بعد باران با ترنم به بام خانه و مزارع میبارید و...بعد نادرستی حوادث و اعتبار جها نبینیهای بیانشده ،اعم از سنتی یا
روستای پاس و اُندو پر آب شد (طوری که بدتر از روزگار جدید توسط شخصیتها نم یکند تا این تکنیک منجر به پذیرش خوانندگان فراوانی را به خود جذب م یکند.
خشکسالی قابل زندگی نبود) طوری که رم یخیای پیر نیز خواننده بشود .از آن جا که تبیین حوادث مافوق طبیعی و عناصر ادبیات جادو ناظر است بر روند تغییر شکل و محتوای تمامی آنچه
خیالی باعث از بین رفتن باورپذیری خواننده میشود .نویسندگان این روزگاری وهم و خیال پنداشته میشد و اکنون علم توانسته به برخی
ناچار به کوچ گردید»... نوع ادبی ،حوادث و عناصر مافوق طبیعی و فراواقعی را به طور کلی از آن اوهام پاسخ های منطقی بدهد .تا زمانی که تمامی مردم جهان
در این برش داستانی پرانتز (طوری که بدتر از روزگار خشکسالی )... قابلبحث نشان نم یدهند تا خواننده دریابد که معقول و غیرمعقول، نتوانند از حاصل تلاش های دانشمندان و مخترعان به نسبت مساوی
از من است تا تاکید شود در ای نگونۀ ادبی نویسنده صحنهها را طوری دو قطب مخالف هم و متضاد هستند و از خود بپرسد چرا بر ضد هم برخوردار باشند ،مردم جوامع عقبمانده جز برخورد طنز و هزلآمیز
میچیند و گفت و گوها را طوری ادا م یکند که خواننده هوشمند شورش نم یکنند؟ حال آنکه شورش م یکنند و خواننده در ابتدای امر و حتی اغرا قآمیز واکنش دیگری ندارند و این واکنش نامش چیزی
از ورای داستان پیام نویسنده – راوی را م یگیرد و نیازی به دخالت نم یبایست آن را مشاهده کند .در این شیوه حضور یک راوی بیغرض نیست جز ادبیات جادو یا واقعگرایی جادویی .البته این نامی است که
و بیطرف که حال و هوایی کام لا متعادل را در تمام داستان اعمال
نویسنده – راوی نیست. غرب روی این نوع واکنشها گذاشته است.
---------- م یکند الزامی است. ادبیات جادو ،مجموعۀ شگردها و توجیهاتی است برای بیان شکافی
-۲لحن و شخصی تپردازی: عمیق و ناموزون که بر اثر ورود زندگی جدید و نو همراه اختراعات و
* دو دلار آب ،نوشتۀ خوان بوش ،ترجمۀ اسدالله امرایی – شمارۀ ۷ در ادبیات جادویی دو عنص ِر لحن و شخصی تپردازی باید بتواند اکتشافات غیرقاب لتصور و بر قآسا و سرازیر شدن ب یپشتوانٔه فرهنگی
مجله تکاپو – دی و بهمن ۱۳۷۲ پدیدههای فراحسی و غیر ملموس را طوری در نظر خواننده موجه و و اقتصادی آن به جوامع عقبمانده و سنتی و گاه قرو نوسطایی.
حقیقی جلوه دهند که خواننده ب یهیچ دلیل و برهانی عنصر اغراق همچنین رئالیسم جادویی جایگزین شکافی است که از باورهای
* مجله «داستان نامه» مصاحبه با عبدالله کوثری – شماره ،۵۰ و غلو را در گفتار و کردار آنان بپذیرد و نسبت به وقوع حوادث
شهریور ۱۳۹۱ تردیدی به خود راه ندهد .چنین لحنی معمولاً خاصیت جذابیت و
اغفال را به حد وفور دارد .در خصوص شخصیتپردازی باید گفت
ازآنجاکه رئالیسم جادویی حاصل تلفیق جهان واقعی با جهان تخیلی
و فراحسی است ،شخصیت های داستانی این شیوۀ ادبی باید از چنان
نرمشی برخوردار باشند که بتوانند در دو جهان متفاوت و متضاد
زندگی کنند و ب هراحتی از جهان زندگان به جهان مردگان بروند و
بازگردند و در هر دو جهان به حیات خود ادامه دهند و در هیچ یک
دچار حیرت و شگفتی نشوند .گویی اصلًا حادثۀ شگفتی رخ نداده
است تا تعجب آنان را بر انگیزد.
-۳گرایش به نثری شعرگونه:
در شیوۀ ادبیات جادویی به دلیل مضامین غیرعادی ،هراز گاه منطق
نثر به هم م یریزد و تا حدی به شعر نزدیک میشود اما این نزدیکی
به حدی نیست که ساختار را تغییر دهد .هم هچیز آرام آرام صورت
م یپذیرد .این پدیده جدا از ادبیات جادو ،قبلًا هم وجود داشته
است ،اما در ادبیات جادو تفسیر واقعیت های داستانی اثرگذار بوده و
30در پی شناخت شگردهای واق عگرایی جادویی یا ادبیات جادویی
-بخش سوم و پایانی -
قرو نوسطایی در جامعۀ امروزی رسوب کرده است ،یعنی یک مسیر محمد محمدعلی سال متسیب /شماره - 1259جمعه 12رهم 1392
و جاده دو طرفه است و هنوز بخش عظیمی از مردم در باره هر یک
واقعیت دیگر را صرفاً به معنای واقعیت ملموس مادی پس زده است. از این پدیدهها به نظری واحد و قطعی نرسیده و هضمش نکردهاند. -۱یکی از اهداف ادبیات جادویی ،ساختن جهانی است با مرزهای In touch with Iranian diversity
نگاه کنید به رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» اثر مارسل تردیدها ،دو دل یها ،باورپذیر یها و باورناپذیر یها ،عدم قطعیت های شکسته و با این مفهوم که هر شخص نه منحصر به خود بلکه بهصورت
پروست فرانسوی که خود زیر بنایی بوده است برای نثرنویسان ادبیات فکری و عملی ناشی از زیست همزمان عناصر متضاد در زندگی یک امتداد یا ادامۀ اجداد خود و حتی دیگر انسانهاست و یادآور این Vol. 20 / No. 1259 - Friday, Oct. 4, 2013
جادویی که از سال ۱۹۶۷و با انتشار رمان «صد سال تنهایی» روزمره و فاصلۀ فراوان بین جوامع عرضهکننده این اختراعات و جامعۀ
خود را بازشناخت و به هویت شعرگون هگی خود پی برد .نگاه کنید مصرفکننده این اختراعات ،همه و همه دستاویزهایی هستند برای سخن سعدی که گفت :بن یآدم اعضای یکدیگرند... 30
به داستان کوتاه «زیباترین مغروق جهان» مارکز یا رمان «پدرو -۲هدف دیگر ادبیات جادویی ،گسترش جنبههای واق عگرایی در کنار
ساختن این نوع ادبیات در سراسر جهان. دخل و تصرف در پدیدههای مافوق طبیعی و فرو کاستن از ابهامات
پارامو» اثر فوئنتس. نشان دادن صحنههای ناهمگون و ناساز از زندگی روستایی و شهری،
-۴چالش اعتقادات و آیی نها و :... غربی و شرقی ،بومی و غیربومی ،درک واقعیات واقعی و واقعیات در این زمینه است.
نگاه کنید به فرازی از داستان «دو دلار آب*» نوشته خوان بوش، خیالی ،پدیدههای طبیعی و فوق طبیعی ،حضور معجزات ادیان در -۳در این نوع ادبی آن قدر حوادث غیرطبیعی تکرار میشود تا
نویسندۀ دومینیکنی .داستان در بارۀ کمبود آب در روستایی دورافتاده شهرها و روستاها در کنار رواج فلسف ههای هی چانگاری ) (Nihilismو خواننده بپذیرد در جهانی غیر از جهان خود قرار دارد با جغرافیایی
با زنان و مردانی که گویی هیچ چارهای ندارند جز نذرونیاز تا باران درهم تنیدن و گره خوردن های برخی مضامین جدی با شوخطبعی نامعلوم و شخصی تهایی با سخنان متفاوت و در زمانی حلقهای با
ببارد و از آن فضای خشک و قحط یزده بیرون بیایند. و ...گویی یک باره بهمن سنگینی از عقاید جدید و نو را در درون
«...آفتاب و گردوخاک ،گردوخاک و آفتاب .لعنت خداوند حفرۀ تاریک عقاید عقبمانده و سنتی سرازیر کرده و بقول نیما خصوصیت عدم قطعیت.
برای بد جنسی های بشر بر سر آنان نازل شده بود؛ اما یوشی ِج شاعر ،آب در خواب گه مورچگان ریخته و همگان را با انبوهی -۴در این نوع ادبی سعی میشود خواننده نخست به جادو و حوادث
لعنت خدا کجا و ایمان رمیخیای پیر کجا؟ ...در گوشهای از مضامین جدید التقاطی روبرو ساخته است .تا جایی که هضم غیرطبیعی علاق همند و حتی امیدوار شود اما همین که جذب آن شد
از برزخ ،ارواح آمرزیدگان تا کمر در میان شعلههای آتش به این مسائل و تفکیک خیال از وهم و از آنچه واقعیت جاری شمرده
حسا بوکتاب خود میرسیدند و با آتش پاک میشدند .جالب میشود و آنچه واقعیت پنهان نام دارد ،کار دشواری است که این آرام خود به این نتیجه برسد که با ضد آن روبرو بوده است.
آن که همانها بو دند که مها ِر باران را در دست داشتند. روش نگارشی به اسم ادبیات جادو بعهده گرفته است .در مقال ههای مقدمه:
یکی از عجوزههای ریشو از آن ته داد زد ...دوستان خبردارید قبلی به چند مورد از شگردها اشاره کردیم و در این مقال به چند
رمیخیای پیر اهل روستای پاس و اُندو ،دو دلار پو ِل شمع گرایش به رئالیسم جادویی ناشی از بحران دورۀ دگرگونی و انتقال
داده و نذر ما کرده تا باران ببارد؟...رفقایش دهانشان بازماند... مورد دیگر اشاره م یکنیم. ارزش های جدید به ارزش های سنتی است و تا وقتی رونق دارد که
یکی گفت :دو دلار؟ ...یکی دیگر از آن ته برزخ با صدای تو -۱دوری از طعنه و کنایه: این انتقال ارزشها به سراسر جهان ،حتی به دورافتادهترین جوامع
دماغی داد زد...پس چرا عوضش را نم یدهند؟ چرا حاجتش یکی دیگر از شگردهای رایج در رئالیسم جادوی ،پنهان نگاهداشتن برسد .در دنیایی که از یک سو انسان قادر است به فضا برود و در
را روا نمیکنند؟ آخر این چه طرز سلوک با مردم است؟... نگاه طعنهآمیز و انتقادی راوی – نویسنده است از جهان وهم زده ماه کاوش کند و از اعماق دریاها نفت استخراج نماید و در آ نِ واحد
یکی دیگر با صدای َخش دار و نخراشیدهای گفت...باید و جادویی نسبت به واق عگرایی معمولی است .در این شیوه نویسنده جمعی قادر باشند از طریق اینترنت با سراسر پایتخت های جهان
خواستهاش را بدهیم و ...ناگهان در تمام برزخ صدا پیچید... (منظور نویسندۀ تثبیت شده است) خودش را از باورهای مردم آن و مراکز قدرت ،گفتگو کنند و تصاویر ماهوارهای بفرستند و جمعی
دو دلار آب برای پاس و اُندو .دو دلار آب! دو دلار آب!...و منطقه و گروه اجتماعی مورد بحث دور نگه م یدارد تا خواننده او را دیگر چنان در فقر و فاقه گرفتار گرسنگی و امراض گوناگون ذهنی
روز بعد در پاس و اُندو آسمان ابری شد و رم یخیای پیر ب هعنوان نمایندۀ آن جامعه یا جامعۀ مقابل تصور نکند .بهعبار تدیگر و جسمی بسر برند و مثل اجداد خود در قر نها قبل زندگی کنند،
صبح زود از جا بلند شد و در شرق لکههای ابر سیاه را دید... نویسنده هی چگونه اظهارنظر قطعی و صریحی در بارۀ درستی و ادبیات جادو که ریشه در واق عگرایی دارد به پیشروی ادامه م یدهد و
ساعتی بعد باران با ترنم به بام خانه و مزارع میبارید و...بعد نادرستی حوادث و اعتبار جها نبینیهای بیانشده ،اعم از سنتی یا
روستای پاس و اُندو پر آب شد (طوری که بدتر از روزگار جدید توسط شخصیتها نم یکند تا این تکنیک منجر به پذیرش خوانندگان فراوانی را به خود جذب م یکند.
خشکسالی قابل زندگی نبود) طوری که رم یخیای پیر نیز خواننده بشود .از آن جا که تبیین حوادث مافوق طبیعی و عناصر ادبیات جادو ناظر است بر روند تغییر شکل و محتوای تمامی آنچه
خیالی باعث از بین رفتن باورپذیری خواننده میشود .نویسندگان این روزگاری وهم و خیال پنداشته میشد و اکنون علم توانسته به برخی
ناچار به کوچ گردید»... نوع ادبی ،حوادث و عناصر مافوق طبیعی و فراواقعی را به طور کلی از آن اوهام پاسخ های منطقی بدهد .تا زمانی که تمامی مردم جهان
در این برش داستانی پرانتز (طوری که بدتر از روزگار خشکسالی )... قابلبحث نشان نم یدهند تا خواننده دریابد که معقول و غیرمعقول، نتوانند از حاصل تلاش های دانشمندان و مخترعان به نسبت مساوی
از من است تا تاکید شود در ای نگونۀ ادبی نویسنده صحنهها را طوری دو قطب مخالف هم و متضاد هستند و از خود بپرسد چرا بر ضد هم برخوردار باشند ،مردم جوامع عقبمانده جز برخورد طنز و هزلآمیز
میچیند و گفت و گوها را طوری ادا م یکند که خواننده هوشمند شورش نم یکنند؟ حال آنکه شورش م یکنند و خواننده در ابتدای امر و حتی اغرا قآمیز واکنش دیگری ندارند و این واکنش نامش چیزی
از ورای داستان پیام نویسنده – راوی را م یگیرد و نیازی به دخالت نم یبایست آن را مشاهده کند .در این شیوه حضور یک راوی بیغرض نیست جز ادبیات جادو یا واقعگرایی جادویی .البته این نامی است که
و بیطرف که حال و هوایی کام لا متعادل را در تمام داستان اعمال
نویسنده – راوی نیست. غرب روی این نوع واکنشها گذاشته است.
---------- م یکند الزامی است. ادبیات جادو ،مجموعۀ شگردها و توجیهاتی است برای بیان شکافی
-۲لحن و شخصی تپردازی: عمیق و ناموزون که بر اثر ورود زندگی جدید و نو همراه اختراعات و
* دو دلار آب ،نوشتۀ خوان بوش ،ترجمۀ اسدالله امرایی – شمارۀ ۷ در ادبیات جادویی دو عنص ِر لحن و شخصی تپردازی باید بتواند اکتشافات غیرقاب لتصور و بر قآسا و سرازیر شدن ب یپشتوانٔه فرهنگی
مجله تکاپو – دی و بهمن ۱۳۷۲ پدیدههای فراحسی و غیر ملموس را طوری در نظر خواننده موجه و و اقتصادی آن به جوامع عقبمانده و سنتی و گاه قرو نوسطایی.
حقیقی جلوه دهند که خواننده ب یهیچ دلیل و برهانی عنصر اغراق همچنین رئالیسم جادویی جایگزین شکافی است که از باورهای
* مجله «داستان نامه» مصاحبه با عبدالله کوثری – شماره ،۵۰ و غلو را در گفتار و کردار آنان بپذیرد و نسبت به وقوع حوادث
شهریور ۱۳۹۱ تردیدی به خود راه ندهد .چنین لحنی معمولاً خاصیت جذابیت و
اغفال را به حد وفور دارد .در خصوص شخصیتپردازی باید گفت
ازآنجاکه رئالیسم جادویی حاصل تلفیق جهان واقعی با جهان تخیلی
و فراحسی است ،شخصیت های داستانی این شیوۀ ادبی باید از چنان
نرمشی برخوردار باشند که بتوانند در دو جهان متفاوت و متضاد
زندگی کنند و ب هراحتی از جهان زندگان به جهان مردگان بروند و
بازگردند و در هر دو جهان به حیات خود ادامه دهند و در هیچ یک
دچار حیرت و شگفتی نشوند .گویی اصلًا حادثۀ شگفتی رخ نداده
است تا تعجب آنان را بر انگیزد.
-۳گرایش به نثری شعرگونه:
در شیوۀ ادبیات جادویی به دلیل مضامین غیرعادی ،هراز گاه منطق
نثر به هم م یریزد و تا حدی به شعر نزدیک میشود اما این نزدیکی
به حدی نیست که ساختار را تغییر دهد .هم هچیز آرام آرام صورت
م یپذیرد .این پدیده جدا از ادبیات جادو ،قبلًا هم وجود داشته
است ،اما در ادبیات جادو تفسیر واقعیت های داستانی اثرگذار بوده و