Page 24 - Shahrvand BC No.1241
P. 24
آیا «خزر» نام مناسبی برای دریای‬ ‫سیاست ‹‬ ‫‪24‬‬
‫شمال در ایران است؟‬
‫گفتمان‏دمکراتیک کابین ‌هی بوش قایــل بود‪ .‬بعداً دربار‌هی عراق بحث‬ ‫‪24‬‬
‫‪ ‎‬علیرضا ســهیلی در یکــی از مطالب وبلاگ خــود ب ‌هنام "میقات"‬ ‫خواهی ‌مکرد اما یک چیز روشــن اســت‪ :‬تنها وقت ‌یکــه چند ماه بعد از‬ ‫سال متسیب ‪ /‬شماره ‪ - 1241‬جمعه ‪ 10‬دادرخ ‪1392‬‬
‫مطلبی را بار گذاشــته به نام‪ :‬آیا «خزر» نام مناســبی برای دریای‬ ‫اشغال عراق‏در سال ‪ ۲۰۰۳‬بهان ‌هی سلا ‌حهای کشتار جمعی رنگ باخت‪،‬‬
‫شــمال‏اســت؟ این یادداشــت به دلیل دارا بودن نکات تاریخی و‬ ‫کابینه به سم ِت بهان ‌ههای دمکراتیک تغییر جهت داد‪ .‬سپس با شتاب به‬
‫مســتند برای علاق ‌همندان به مبحث میراث فرهنگی در این صفحه‬ ‫سمت‏اصلاح طر ‌حهایشان در جهت آنچه «خاورمیان ‌هی بزرگ» نامیدند‪،‬‬
‫حرکت کردند‪ .‬تمام نشریات عرب و شاهدان جدی بر این واقعیت‏اصرار‬
‫عیناً نقل م ‌یشود‏‪.‬‬ ‫داشتند که این پروژ‌هیی کاملًا لفاظانه بود‪ ،‬بیش از هر چیز یک عملیات‬
‫روابطعمومــی [‪ .]۱۸‬فقــط به معنی ایجاد این توهــم که ایالات‏متحد‬
‫(رو ‌سهای کیف) به نابودی گرایی ‪‎‬د‪.‬‬ ‫چنــدی بود که نام «خــزر» و معنا و وجه تســمیه آن ذهنم را‬ ‫دغدغ ‌همن ِد گســترش دمکراسی در این بخش از جهان است که «جنگ‬ ‫‪In touch with Iranian diversity‬‬
‫و اما این دریاچه را به نا ‌مهایی دیگری همچون «دریای رودســر»‪،‬‬ ‫مشــغول کرده بود و بدنبال آن بودم تا در مورد آن بیشتر بدانم‪.‬‬
‫«دریای چمخاله» و «دریای بادکوبه» و «دریای هشــترخان» هم‬ ‫جســته گریخته‏خوانده بودم که قــوم «خزر» قومی قدیمی بوده‬ ‫با ترور» در آنجا رخ م ‌یدهد‏‪.‬‬ ‫‪Vol. 20 / No. 1241 - Friday, May 31, 2013‬‬
‫بــه آن‏گفت ‌هاند‪ .‬در حالی که در کنار ایــن نا ‌مها‪ ،‬نا ‌مهایی همچون‬ ‫که در ســال‌های دور در این مکان زندگی می‌کرده‌اند و این نام‬ ‫ب ‌ههرحال‪ ،‬واشنگتن باید برخی فشــارها را بر دس ‌تنشاندگان سنتیش‬
‫«دریای گیلان»‪« ،‬دریای طبرســتان»‪« ،‬دریــای دیلم»‪« ،‬دریای‬ ‫از آنان به یادگار مانده‏اســت‪ .‬این شــد که از چند منبع مطالب‬ ‫بیاورد تا اصلاحات ظاهری حداقلی را برای متقاعد کردن افکار عمومی‬
‫هیرکان» و‪ ...‬هم‏مطرح بود‪ .‬دو نام از نظر تاریخی بسیار مطرح بود؛‬ ‫‏امریکا انجام دهند تا دولت امریکا بتواند نشــان دهد که حرفش جدی‬
‫ذیل را جمع آوری کردم‪:‎‎‬‬ ‫بود‌هاست‪ .‬سعود ‌یها تحت این فشار‪ ،‬برای اولین بار در سی سال گذشته‬
‫یکی «دریای هیرکان» و دیگری «دریای کاسپ ‪‎‬ی»‪.‬‬ ‫در ارتبــاط با تغییر نام دریای خزر به نام کاســپین عرض شــود‬ ‫‏انتخابات شهردار ‌یها را برگزار کردند‪ .‬در سی سال گذشته و نه در تاریخ‬
‫در ســا ‌لهای اخیر هم این دریا را در کتا ‌بهای درســی ب ‌هعنوان‬ ‫که خزرها قومی وحشــی و‪‎‎‬متجــاوز و خون ریــز بوده‌اند‪ .‬اقوام‬ ‫پادشاهی این کشور‪ ،‬برای اولین بار بود‪ .‬اما این انتخابات‏چ ‌هطور بود؟ به‬
‫سرزمین‌های‏همسایه از هجوم پی در پی آنان که برای‪‎‎‬غارتگری‬ ‫رأ ‌یدهندگان مرد محدود شــد و رأ ‌یها هم به نامزدهایی که مرد بودند‬
‫دریای طبرستان م ‌ینوشتن ‪‎‬د‪.‬‬ ‫انجام می‌شد و با شقاوت و بی رحمی بسیار همراه بود پیوسته در‬ ‫و باید مورد تأیید مقامات قرار م ‌یگرفتند و از این رو‏اکثریت مطلقشان‬
‫بله‪ .‬در ســال ‪ ۱۳۱۶‬عد‌های برای خوشــامد رضاشــاه گفتند اسم‬ ‫بنیادگرا بودند و بعض ‌یها هم بنیادگراهای سف ‌توســخت‪ .‬ب ‌هعلاوه نصف‬
‫این دریا را دریای مازندران یا طبرســتان بگذارند‪ .‬در حالی که آن‬ ‫وحشت مرگ‏بسر‪‎‎‬می‌بردند‪.‎‎‬‬ ‫کرس ‌یهای شوراهای شــهرداری ســلطنتی از طریق‏این انتخابات در‬
‫مازنــدران‏تاریخی اصلا اینجا نبود‪ .‬آن مازندران واقعی نزدیک هند‬ ‫خوب اســت بدانید که در جنگ‌های ایران و روم در عصر خسرو‬ ‫معــرض خطر قرار م ‌یگرفــت‪ ،‬نیم دیگر را ســلطنت تأیید کرد‌هبود‪ .‬و‬
‫پرویز «خزر ها»‪‎‬‏‪‎‬از متحدان اصلی دشمنان ایران در حمله به این‬ ‫کابین ‌هی بوش آن را به عنوا ِن گام محکمی به ســوی‏دمکراسی ستود‪.‬‬
‫است و امروز هم دیگر وجود ندار ‪‎‬د‪.‬‬
‫در زمان ریاســ ‌تجمهوری آقای خاتمی هم دستور دادند اسم این‬ ‫کشور‏بودند‪.‎ ‎‬‬ ‫خیلی مضحک است‏‪.‬‬
‫چرا نام ای ‪‎‬ن ‪‎‬دریای زیبا را به جای «خزر»‪« ،‬کاســپین»‬ ‫در مصر هم واشنگتن کمی بر مبارک فشار آورد ـ که از ‪ ۱۹۸۱‬تاب ‌هحال‬
‫دریا‪ ،‬کاسپین باش ‪‎‬د‪.‬‬ ‫یک ربع قرن اســت که بر مصر حاکم است! ـ تا سطحی از رقابت‏آشکار‬
‫‪‎‬‬ ‫نمی‌نا میم ؟‬ ‫را در سیستم سیاسی که در انحصار حزب او بود وارد کند‪ .‬مبارک راهی‬
‫البته میدانید که «کاســپی ها‪‎»‎‬‏[‪]‎۱‬‏ ‪‎‬یکی از قدیمی‌ترین‬ ‫را م ‌یرفــت که تهدیدی بر کنترلش بر دولت نباشــد‪ .‬در حالی‏که قبلًا‬
‫بله‪ .‬گفتند در مکاتبات خارجی دریای کاســپین نوشــته شود و در‬ ‫ریی ‌سجمهور مصر طبق مراســم خاصی پ ‌ساز «انتخاب» شدن توسط‬
‫متــون داخلی دریای خزر‪ .‬چــرا؟ این به چه دلیلی صورت گرفت و‬ ‫اقوام ایرانی هستند‪.‬‏‬ ‫اکثریــت پارلمان که کاملًا تحت کنترل او بودند‪ ،‬از طریق‏هم ‌هپرســی‬
‫‪‎‬‬ ‫تأیید م ‌یشــد‪ ،‬قرار شد از آن به بعد انتخاباتی کثر ‌تگرا برگزار شود اما‬
‫براساس‏چه منطقی‪‎‬؟‬ ‫نامزدهای دیگر باید توســط اکثریت پارلما ِن تحــت نظر‏مبارک تأیید‬
‫در زمــان ریاســ ‌تجمهوری آقــای خاتمی وقتی آقــای عل ‌ییف‬ ‫در آغاز این ســده (هفتم میلادی) دو قوم بزرگ در شــمال قفقاز‬ ‫بشوند! به این ترتیب او فقط برای رضایت واشنگتن به چندتا از آ ‌نها ـ‬
‫رئی ‌سجمهور سابق جمهوری آذربایجان به ایران آمده بود مسال ‌های‬ ‫سکنی داشتند‪ .‬یکی از این دو قوم بلغارها بودند و قوم دیگر خزران‬ ‫حتا کســان ‌یکه دوستشان نداشت ـ اجازه داد تا به کارزار‏انتخاباتی وارد‬
‫در رابطه با‏نام این دریا پیش آمد‪ .‬ایشــان گفته بود دریایی به اسم‬ ‫بودند که‏دش ‌تهای ســفلای رود تِِر ْک و رود ولگا جایگاهشان بود‪.‬‬ ‫شــوند که زیر کنترلش نبود و این در حالی اســت که هر اقدامی برای‬
‫دریای مازندران نم ‌یشناســد‪ .‬به همین دلیل آقای خاتمی از آقای‬ ‫ای ‌نهــا مردمی بودند از نژاد زرد که بــه صحراگردی و تاخت و تاز‬ ‫تقلب در انتخابات که در سپتامبر ‪ ۲۰۰۵‬برگزار شد‪ ،‬از‏او سر زد‪ .‬بعد در‬
‫بجنــوردی که در آن زمــان‏رئیس کتابخانه ملی بود درخواســت‬ ‫در ممالک‏همجوار اشــتغال داشتند‪ .‬در جن ‌گهای که به سا ‌لهای‬ ‫نوامبر ـ دســامبر انتخابات پارلمان برگزار شد‪ :‬ب ‌هصورت انتخابات محلی‬
‫‪ ۵۸۹‬و ‪ ۶۲۶-۶۳۰‬میلادی روی داد‪ ،‬سرنوشت خزران با سر نوشت‬ ‫در چند دوره که برای دیکتاتورها روش خیلی‏ب ‌یدردســری است‪ .‬وقتی‬
‫م ‌یکند در این مورد تحقیقی شو ‪‎‬د‪.‬‬ ‫خانآشــیناپیوندی‏نزدیک یافت‪ .‬از این رو در نوشــت ‌ههای مورخان‬ ‫مجبوری و به تو فشار م ‌یآورند که انتخابات برگزار کنی‪ ،‬این احتیاط را‬
‫در شــمال هنوز هم از اســامی چون «کاس آقا»‪« ،‬کاس گل» و‪...‬‬ ‫رومــی و ایرانی‪ ،‬نا ‌مهای ترک و خزر در کنار یکدیگر آمده اســت‪.‬‬ ‫م ‌یکنــی که آن را به صــورت دور‌هیی‏برگزار کنی تا اگر بین دور اول و‬
‫کا ‌سها در همین ناحیه جنوب و جنوب غرب دریا زندگی م ‌یکردند‪.‬‬ ‫بعدها در روزگار‏خســرواول انوشــیروان و نیز به هنگام فرمانروایی‬ ‫دوم و یا دوم و ســوم حس کردی که کارها مطابق میل پیش نم ‌یرود‪،‬‬
‫بیش‏از هزاران ســال کا ‌سها در این منطقــه زندگی م ‌یکردند و‬ ‫هرمز چهارم‪ ،‬خســرو دوم و کواذ دوم تا پایان شاهنشاهی ساسانی‪،‬‬ ‫بشود جلویش را گرفت مثل کاری‏که ارتش الجزایر در ژانوی ‌هی ‪۱۹۹۲‬‬
‫سپس به چند شاخه تقسیم شدند‪ .‬عد‌های به طرف ایلام و لرستان‬ ‫خزران که از دیر‏زمان دشــمن ایران بودند‪ ،‬دوش به دوش ترکان و‬ ‫کرد ـ یا حتا تقلب کنی! ب ‌ههرحال مبارک که احمق نیســت‪ ،‬مشــاهده‬
‫رومیان با سپاه ساســانی پیکار کردند و ستم فراوان بر مردم قفقاز‬ ‫کرد که اخوا ‌نالمســلمین ـ گروهی‏بنیادگرا ـ آشــکارا به عنوان قدرت‬
‫رفتند‪.‬‏‬ ‫روا داشتند بنای‏استحکامات بزرگی چون شهر دربند یا باب الابواب‬ ‫عمد‌هیی ظهور کرده و از این گشای ِش به دقت کنتر ‌لشده عبور کرده و‬
‫وج ‌هتســمیه نام شهر کاشان هم م ‌یتواند از آ ‌نها گرفته شده باشد‪.‬‬ ‫در شــمال قفقاز در عهد ساســانیان که برای جلوگیری از حملات‬ ‫به این ترتیب امریکا را متقاعد کرد‏که دست از سر او بردارد‪ .‬پیغام او به‬
‫چرا کــه اگر بگوییم «كاســان» دقیقاً جمع کا ‌سهــا خواهد بود‪.‬‬ ‫خزران صورت گرفت‪،‬‏هنوز پا برجاســت‪ .‬رواج امروزی دریای خزر‬ ‫دولت بوش این بود‪ :‬اگر برای دمکراســی فشار بیاورید‪ ،‬ای ‌نها به قدرت‬
‫به طور کلی به زمان اشــغالگری رو ‌سهــا در دوره قاجاریه و کوتاه‬ ‫م ‌یرسند‪ .‬پس دست از ســرم‏بردارید! و فکر کنم در واشنگتن پیغام را‬
‫دست ‌های هم به‏سمت شرق دریا رفتن ‪‎‬د‪...‬‬ ‫سازی دست ایرانیان از‏این دریا برم ‌یگردد‪ .‬به اعتقاد عنای ‌تالله رضا‪،‬‬ ‫روشن و واضح گرفتند‪ :‬از فشار وارد آوردن بر مبارک دست برداشتند و‬
‫پ ‌ینوشت‏‪:‬‬ ‫«خزران»‪ ،‬قومی بودند که در زمان خسرو انوشیروان در قرن ششم‬
‫میلادی از بقایای آ ‌نها‏به ناحیه شمال قفقاز آمدند و به طور کلی در‬ ‫کاملًا نگران اند که مبادا‏مصر را از دست بدهند‏‪.‬‬
‫‏‪ -۱‬کاسپ ‌یه‪‎‬ا‪‎‬قومی ایرانی بود‌هاند یا از بومیانی بود‌هاند که به شدت‬ ‫منطقه بخش وسطا و جنوبی رود ولگا زندگی م ‌یکردند و این‪ ،‬هیچ‬ ‫پ ‌ینوشت‪:‬‬
‫تحت تأثیر اقوام ایرانی قرار داشــتند‪ .‬آ ‌نها مردمانی با چشــ ‌مهای‬ ‫ربطی به دریای شــمال‏ایران نداشته و فاصله قوم خزر تا این دریا‬
‫کبــود‏رنگ و موهای بور بودند که ابتدا در گیلان امروزی ســکنی‬ ‫بســیار زیاد بودهاست‪ .‬او با اشاره به بررس ‌یهایش برای پی بردن به‬ ‫‏‪ .۶‬برای مثال نک‏‪.‬‬
‫گزیدند و پس از چندی به نقاط دیگر ایران مهاجرت کردند‪ .‬آ ‌نها به‬ ‫دلیل نا ‌مگذاری دریای شمال‏ایران به نام خزر و آوردن اسم خزر در‬
‫عنوان‏ساکنان اولیه گیلان معرف ‌یشد‌هاند و در سواحل دریا زندگی‬ ‫متون عربی‪ ،‬معتقد است‪« :‬در بررس ‌یهایم در متون قدیمی متوجه‬ ‫‪‎ Years in the Making," New York Times,‬‏‪‎ ۰‬‏‪Roger Morris, "A Tyrant ۴‬‬
‫شــدم تا قرن چهارم هجری قمری‏اصلًا نام خزر بر دریای شــمال‬ ‫‪‎‬‏‪‎ ۹‎.‬‏‪ p.A۲‬‏‪‎ ۰۰۳‎,‬‏‪ ۲‬‏‪ ۴,‎‬‏‪March ‎۱‬‬
‫م ‌یکردن ‪‎‬د‪.‎‬‬ ‫ایران گذاشته نشد‌هاست‪ .‬مثلًا در کتاب «خوارزمی» و «سفرنامه ابن‬ ‫‪. Steven R. Weisman, "On Mideast 'Listening Tour,' the Question Is‬‏‪ ‎‬‏‪۷‬‬
‫‪‎‬‬ ‫فضلان» اصلًا اسمی از خزر نیست‪.‬‏عر ‌بها به این دلیل که آ ‌نها از‬ ‫‪‎‎‬‏‪۱.‬‏‪ ‎p.A‬‏‪‎ ۰۰۵,‎‬‏‪ ۲‬‏‪ ۰‎,‬‏‪Who's Hearing," New York Times, September ‎۳‬‬
‫رود کر حمله کردند‪ ،‬گمان کردند‪ ،‬از دریا به این رود آمد‌هاند‪ ،‬پس‬ ‫‪. Lysandra Ohrstrom, "Debate on U.S Diplomacy in the Middle East‬‏‪۸‎‬‏‬
‫برگرفته از فیسبوک گیلکان ونکوور‬ ‫استنباط کردند که گویا این دریا‪ ،‬دریای‏خزر است‪ .‬به همین دلیل‪،‬‬ ‫‪‎‬‏‪ ۰۰۵.‎‬‏‪ ۲‎‬‏‪۱۴‎,‬‏‪at AUB Starts with a Blunder," Daily Star (Beirut), ‎October ‎‬‬
‫‪https://www.facebook.com/pages/Vancouvers-‬‬ ‫آن را بر مبنای گفت ‌هها‪« ،‬بحر الخزر» نامیدند؛ اصلًا نام خزر را تا قرن‬ ‫‏‪ .۹‬این چهار «ت»‪ ،‬ه ‌مچنین بخشی از مدرک ارای ‌هشد‌هی کارن هیوز به کنگره بود‪ .‬نک‏‪.‬‬
‫‪Gilakan/407308092716429?ref=tn_tnmn‬‬ ‫چهارم هجری قمری نم ‌یبینیم‪ .‬نام خزر‏برای نخستین بار در کتاب‬ ‫‪Karen Hughes, "America's Dialogue with the World," Statement before the‬‬
‫«حدود العالم» و در کنار نام دریای جرجان‪ ،‬طبرستان و دیگر نا ‌مها‬ ‫‪House International Relations C‎ ommittee, Washington, DC, November‬‬
‫ذکر شــده‪ ،‬ولی هیچ دلیلی بر ای ‌نکه این‏دریا «خزر» گفته شــود‪،‬‬ ‫‪htm.‎‬‏‪۲۰۰۵/۵۶۹۲۶‎.‬‏‪ available online athttp://www.state.gov/r/us/‎‬‏‪۲۰۰۵;‎‬‏‪ ‎‬‏‪‎ ۰‎,‬‏‪۱‬‬
‫وجود نداشته است‪ .‬اما در متون اسلامی و غربی قدیم‪ ،‬دو نام قدیم و‬ ‫‪ Samuel P. Huntington, The Third Wave: Democratization in the Late‬‏‪۱۰.‎‬‏‬
‫مشهور «هیرکان ‌یهاً» یا «گرگان» که بعدها‏در دوره اسلامی عر ‌بها‬ ‫‪.‎‬‏‪۱۹۹۳)‎‬‏‪h Century(Norman: University of Oklahoma Press, ‎‬‏‪۲۰t‬‏‪‎‬‬
‫‪ Gilbert Achcar, "The Arab Despotic Exception," Eastern Cauldron:‬‏‪۱۱.‎‬‏‬
‫آن را «جرجانیه» نامیدند و «کاسپی» وجود دار ‪‎‬د‪.‬‬ ‫‪Islam, Afghanistan, Palestine and Iraq in a Marxist ‎Mirror (New York:‬‬
‫‪‎‬‬ ‫‪ originally published in Le‬‏‪‎۶۹-۷۴;‎‬‏ ‪, pp.‬‏)‪ ۰۰۴‎‬‏‪Monthly Review Press, ‎۲‬‬
‫‪‎‬‏‪۱۹۹۷‎.‬‏‪Monde diplomatique (English Edition) in ‎June ‎‬‬
‫درباره تبــار آ ‌نها اختلاف نظــر وجود دارد‪ .‬زبان آ ‌نها از شــاخه‬ ‫‪ Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of‬‏‪ ۲.‎‬‏‪۱‬‬
‫زبا ‌نهای ترکی و نزدیک به ترکان بلقار دانست ‌هان ‪‎‬د‪.‬‬ ‫‪‎‬‏‪۹۴‎.‬‏‪, p.‎‬‏)‪ ۹۹۸‎‬‏‪World Order (New York: Touchstone, ‎۱‬‬
‫‪ "President Bush Discusses Freedom in Iraq and Middle East: Remarks‬‏‪ ۳‎.‬‏‪۱‬‬
‫یهود ‌یهای اشــکنازی روس خزرها را نیاکان خــود م ‌یدانند ولی‬ ‫‪h Anniversary of the ‎National Endowment for‬‏‪ ۰t‬‏‪by the President at the ‎۲‬‬
‫از دید گروهی از ژ ‌نشناســان هرچند یهودیان اشــکنازی ژ ‌نهای‬ ‫‪ available at http://‬‏‪۲۰۰۳;‎‬‏‪ ‎‬‏‪ ۳,‎‬‏‪Democracy," Washington, DC, November ‎۲‬‬
‫بســیاری از‏اروپای شــرقی گرفت ‌هاند‪ ،‬پذیرش اینکه آ ‌نها عمدتاً از‬ ‫‪html.‎‬‏‪۲‎ ۰۰۳/۱۱/۲۰۰۳۱۱۰۶-۲.‎‬‏‪www.whitehouse.gov/news/ r‎eleases/‬‬
‫‪ Thomas Carothers, In the Name of Democracy: U.S. Policy Toward‬‏‪ ۴‎.‬‏‪۱‬‬
‫خزرها هستند بعید اس ‪‎‬ت‪.‬‬ ‫‪Latin America in the Reagan Years (Berkeley: U‎ niversity of California‬‬
‫در ســده دهم میلاد این امپراتوری بدســت اســاوهای شــرقی‬ ‫‪; Thomas Carothers, "The Reagan Years," in Exporting‬‏‪‎۱۹۹۱)‎‬‏ ‪Press,‬‬
‫‪Democracy: The United States and ‎Latin America, ed. Abraham Lowenthal‬‬
‫‪.‎‬‏)‪۱۹۹۱‎‬‏‪(Baltimore: Johns Hopkins University Press, ‎‬‬
‫‪ Thomas Carothers, Critical Mission: Essays on Democracy Promotion‬‏‪۱۵‎.‬‏‬
‫‪)‎‬‏‪۲۰۰۴.‎‬‏‪(Washington, DC: Carnegie Endowment for ‎International Peace, ‎‬‬
‫"‪ Thomas Carothers, "Promoting Democracy and Fighting Terror,‬‏‪ ۶‎.‬‏‪۱‬‬

‫‪ ‎Reprinted in‬‏‪ ۶‎.‬‏‪, p.‎۹‬‏)‪‎ ۰۰۳‎‬‏‪ (January -February ۲‬‏‪۱‎‬‏‪ no.‎‬‏‪‎ ۲‎,‬‏‪Foreign Affairs ۸‬‬

‫‪Carothers, Critical Mission.‎‬‬
‫‏‪۶‬‏‪ p. B.‎‬‏‪‎۲۰۰۴‎,‬‏ ‏‪۲۵,‎‬‏‪anuary ‎‬‏‪,J‬‏‪Washington Post‬‏‪",‬‏‪ ur Man in Baku‬‏‪ .۱۷O‬نک‪ .‬‏"‬
‫‪ e Monde‬‏‪",L‬‏‪ ilbert Achcar, "Greater Middle East: The U.S. Plan‬‏‪ .۱۸G‬نــک‪.‬‏‬
‫‏‪۲۰۰۴‬‏‪English edition, April .‎‬‏‪,‬‏‪diplomatique‬‬
   19   20   21   22   23   24   25   26   27   28   29