Page 22 - Shahrvand BC 1255
P. 22
سیاست
22زنانومصدق:نگاهیبهمقالهنوشیناحمدیخراسانی
محمد صفوی
با شــروع یازدهمیــن دوره انتخابات سال متسیب /شماره - 1255جمعه 15رویرهش 1392
ریاست جمهوری و آغاز دوبارۀ فعالیت
پخش شود .در ســال ،۱۳۳۱از مجموع ۲۷۳نشریه موجود در ایران، ایران یک قدم غو لآســابه جلو باشد؛ بنابراین از سال ۱۳۳۱است که کنشــگران جنبــش زنــان در داخل In touch with Iranian diversity
هفتاد نشــریه برعلیه مصدق آزادانه قلم م یزدند .بنیاد یترین اصلاح طرح کودتا برای خنثی کردن اقدامات اصلا حطلبانه مصدق ،مشخصاً از کشور ،به تازگی دومین بخشاز مقاله
ساختاری دولت مصدق در شعار «اقتصاد بدون نفت» تجلی م ییافت. طرف نیرویخارجی ،آغاز م یشود ،که هم اکنون خوشبختانه بخشی نوشین احمدی خراسانی تحت عنوان Vol. 20 / No. 1255 - Friday, Sept. 6, 2013
توفیق نســب ی مصدق در بازسازی اقتصاد بدون نفت ،صادراتایران را زیادی از اسناد و مدارکی که مربوط به این مداخلات است در دسترس «مطالبات مــا و منفعت عمومی زنان»
%۱۳افزایــش و واردات آن را %۵۰برای مــدت زمانی محدود کاهش عمــومقرار دارند« .از طرفی هم شــوروی در زمینه اقتصادی با دولت منتشر شده اســت ]۱[ .در این بخش 22
داد .این تراز مثبت تجاری نشــانه آشــکاری برای یکشروع خوب در مصدق همکاری نکرد و حاضر نشــد 20میلیون دلاری را که ایران از دوم کــه ادام هیمباحــث بخش اول
جهت تغییرات بنیادی در ساختار اقتصادی بود .از نظر سیاسی ،اقتصاد جنگ دوم جهانی در آن کشــور داشت به دولت باز پس دهد و)۳(»... در مــورد مطالبات زنــان و هماهنگی
بدون نفت ،گامی اساســی در مقابله با دولترانتیر و استبداد نفت ی در ای نگونه فشارها و مداخلات سلط هجویانه خارجی ،فشار مضاعفیرا بر روشــمند این مطالبات با خواست ههای
ایران بود .ویژگی دولت رانتیر این اســت که به سهولت ،وابستگی خود دکتر مصدق برای پیشــبرد اصلاحات اجتماعی داخلی از جمله« :حق عمومی جامعــه (مطالبات دموکراتیک
بــه منابع داخلی درآمد را کاهش داده واز همین رو ،متکی به طبقات رأی زنان» وارد کرد ...این مستندات نشان م یدهند که درآن شرایط مردم)اســت نویســنده به عرص ههای
اجتماعی نیســت .شیؤه مدیریت درآمد نفت در دولت رانتیر ،دولت را بغرنج و با وجود فشارهای داخلی و خارجی ،مصدق نسبت به استقلال مختلفی از جمله به تجربه مبــارزات زنان در تاریخ معاصر ایران نقب
ملت ایران و اصلاحات ساختاری (از جمله «حق رأیزنان») ب یتفاوت م یزند و به شرایط پیچیدۀ ســا لهای ۱۳۲۰تا ۱۳۳۲نگاهی گذرا و
از جامعه ،مستقل و در برابرشهروندانش غیرپاسخگو م یسازد۵(».) نبوده و عملًا پیگیر این قضیه بوده است که اگر این پیگیری و استقامت اشار‌هوار م یاندازد .نوشین احمدی دو روش و رویکرد عمدۀ زنان فعال
در مــورد «قانون حق شــرکت زنان در انتخابات» اســناد ،گزار شها، در مصدق وجود نداشــت ،قدر تهای استعماریدلیلی برای سرنگونی آن دوره (دوران پُرتلاطم نهضتملی شــدن صنعت نفت) را نسبت به
کتا بها و منابع فراوان پژوهشی و مستقل وجود دارد از جملهپژوهش مســئله «حق رأی زنان» (به عنوان کانون یترین خواست هی زنان در آن
دکتر خسرو شاکری (زند) در کتاب «غروب شوکت جناب اشرف احمد دولت ملی مصدق ،پیدا نم یکردند. دوره) بر م یشــمارد که یکیروش و نگرش صدیقه دول تآبادی است
قوام السلطنه( »)۴یکی از این کتا بهاست .ایشانم ینویسد« :م یتوان دوم :و اما در مورد نیروهای عقب گرا و زن ســتیز داخلی که نوشین و دیگری ،شــیوۀ برخورد زنان حزب توده در بحبوحه آن سا لهاست.
به درستی حدس زد که یکی از دلایل کاشانی -شاید نه مه مترین آن- احمدی خراســانی در مقال هاش به آ نها به درســتی و منصفانه اشاره نویسنده سپس در ادام هیکندوکاو خود ،عدم ایستادگی دکتر محمد
برای مخالفت با دور دوم اختیارات قانونیمصدق این بوده باشد که طی کرده اســت با ایشــان همراه و هم عقید‌هام .برای اطلاعات بیشــتر، مصدق نسبت به احقاق «حق رأی زنان» را مورد چالش قرار م یدهد:
آن مصدق قانونی را برای اعطای حق شــرکت زنان در انتخابات عرضه نــکات زیر را در تأیید نقش بازدارندۀ ایــن نیروها ذکر م یکنم :تصور « ...نمونه دیگری که م یتوان در شناخت نحوه هماهنگی میان
کرد -حقی که از دوران مشــروطهبه دلایلی [ ]...از جمله نقش مدرس مناین است که اقدامات ترق یخواهانه و اصلا حطلبانه مصدق برای به مطالبات عمومی و مطالبات جنسیتی در تاریخ معاصر ایران ذکر
در مجلس دوم شــورای ملی ،با آن مخالفت ورزیده بودند )۶( .همین وجــود آوردن تغییرات ســاختاری درون جامعه ایران بیش از هر چیز کرد،دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت است .م یدانیم که در
طرح قانونی مصدق بود که بامخالفت ملایان روبرو شــد و تحریکات و دیگر باعث خشــم و عصبانیت نیروهای زن ستیز و افراطیون مذهبی آن برهه« ،حق رأی زنان» در لایحه انتخابات دولت دکتر مصدق
همکاری آنان را با کودتاچیان افزایش داد .اهمیت این قانون چنان بود داخلی شــد و اتفاقاً به همین دلایل بوده است که به مرور ،مذهبیون به دلیلمخالفت های مذهبیون افراطی و غیرمذهبی های زن
که ســفارت فرانسه درتهران گزارشی به تاریخ پانزد‌هام د یماه ۱۳۳۱ افراطی به صفوف کودتاچیان علیه مصدق پیوستند تا بتوانند همچنان
بــه وزارت خارجه دولت متبوع خود م ینویســد :طرح اصلاح (قانون) ستیز( ،و عدم ایستادگی خود مصدق) بالاخره حذف شد ...»
انتخابات که دکترمصدق به آن قوت قانونی خواهد بخشــید فرصتی ساختارهای قدیمی قدرت را نسل به نسل حفظ کنند!
بــرای کارزاری برای اعطای حق رأی به زنان ،امری که در ایران کاملًا دکتــر مصدق علاوه بر این که در دوره دوم زمامداری خود قانون حق در این نوشــتار کوتاه ،قصد نقد نگرش و راهکارهای عملی و شــدنی
تازه است .درواقع در این کشور فمینیسم هنوز دوران کودکی خود را شرکت زنان در انتخابات را عرضه کرد ،درعی نحال ،تلا شهایمهمی را که در مطلب ارزنده و آموزنده نوشــین احمدی خراسانی برای دست
م یگذراند .آزادی نســبی زن مسلمان ایرانی توسط رضاشاه محدود به در زمینه اصلاحات اجتماعی نیز عرضه کرد .دکتر مهدوی [ ]۴در مورد یافتن به این هماهنگی و نهایتاً ،شکســتن ب نبس تهای موجود در راه
برداشتنحجاب و دفع حرم بود که تغییرات مهم اجتماعی دیگری را بخشی از برنام ههای اصلاحی و گستردۀ مصدقم ینویسد« :اصلاحات فعالی تهای مدنی و برابری خواهان هی جنبش زنان آمده است را ندارم.
موجب شد( .اما) هرگز مسئله این نبود که تا اعطای حق رأی به زنان جامع و ساختاری :برنامه ۹ماد‌های مصدق شامل اصلاح قانون انتخابات در این نوشــته سعی کرد‌هام به موضع مصلحان هی دکتر مصدق نسبت
پیــشرود و اگر یک کنگره زنان خاور زمیــن -که در آن نمایندگان (شــرکت زنان در انتخابات) ،نظامقضایی ،قانون مطبوعات ،قانون کار، به حقوق زنان و شــرایط بســیار سختی که این نخســت وزیر در آن
کشــورهای عربی و ترکیه شرکت جســتند -در زمان پادشاه پیشین مالیات ،آموزش ،بهداشــت ,شــوراها و اصلاحات ارضی بود .بر اساس قرار گرفته بود بپردازم .پیش از هر چیز باید به یاد داشــته باشیم که
درتهران اجازه برگزاری گرفت به این شــرط بود که هر گونه مســئله این طرح ,بیش از ۴۰ ۰۰۰روستای کشور برخوردار از شوراهای نیمه «اعطای حق شــرکت زنان در انتخابات» قانونی که مصدق عرضهکرد
سیاسی (در آن) ممنوع باشد .کاردار فرانسه با استهزاء م یافزاید کهدر انتخابی م یگشــتند .وی شاه را مجبور ساخت تا زمی نهای دربار را به در دور دوم زمامداری ایشــان (از تیرمــاه ۱۳۳۱تا ۲۸مرداد )۱۳۳۲
آن کنگره رضاخان برای زنان «در واقع تنها از قیمت پارچه ها ســخن دولت واگذار نماید تااز آن طریق به کشــاورزان منتقل شود .دانشگاه عرضه شــده است؛ یعنی دورۀ پُر تلاطمی که فقط ۱۳ماه طولکشید
تهــران را از نظر مالی مســتقل از دولت اعلام نمود .تحصیلات رایگان و بعد هم به کودتا و به ســرنگونی دولت منتخب و ملی دکتر مصدق
رفت»! (کتاب دوم ،ص ۷۹-۷۸) و اجباری رانهادینه کرد .اســتقلال کانون وکلا را به رسمیت شناخت. انجامیــد .او در تلاش بود که به اصلاحات پر دامن های ،ازجملهاعطای
ناگفته پیداســت که منابع و پژوه شهای تاریخــی ،اغلب به ضعف و وزارت جنــگ را به وزارت دفاع ملی تغییر داد .بودجه ارتش را کاهش حق شرکت زنان در انتخابات همت گمارد و سلطنت مشروط هی ایران
طفولیت اندیشــ ههای فمینیســتی و برابری خواهانه در ایران تأکید داد.مصدق ،نخســتین نخســ توزیری بود که حتی پیش از پار‌های از را بر مدار دمکراسی واقعی قرار دهد .در طول سا لهای ۱۳۲۰تا ۱۳۳۲
گذارد‌هاند .این نارسایی ساختاری ای بسا یکی از مه مترین موانع بر سر دول غربی فرمان داد تا مذاکرات مجلس شورا به طور مستقیم از رادیو ایران ما با دور‌های از کشاک شهای فرسایندۀ سیاسی و اجتماعی روبرو
راه اصلاحات ترق یخواهانه دکتــر محمد مصدق به ویژه اصلاحقانون م یشــود که نمونه مشــابهی ـ به جز تلاط مهایانقلاب مشروطیت ـ
نداشته است .دور‌های محمد مصدق به عنوان نخس توزیر و نماد مبارزه
انتخابات و حق مسلم شرکت زنان در رأ یگیری به حساب م یآید. برای ملی کردن صنعت نفت ،با چال شهایبســیار عظیمی روبرو بوده
اســت .بعد از قیام تیر ۱۳۳۱و بازگشت مجدد مصدق به قدرت ،او با
مشکلات فزایند‌هتری روبرو شــد کهبخشی از این مشکلات ،ناشی از
فشــار قدر تهای بزرگ اســتعماری بود و بخش دیگر ،برآمده از جزم
اند یشــان و متعصبین تن گنظر بودکه منافــع خود را بر منافع ملی
مرجح م یدانســتند .اگر بخواهم مجموعه موانع و مشکلاتی که بر سر
راه مصدق وجود داشــت را در اینمختصر بیان کنم م یتوانم به طور
کلی به دو نکته اشاره کنم:
یکم :در مورد فشــارهای خارجی و نقش قدر تهای اســتعماری که
در مقاله به آ نها اشــار‌های نشده اســت .در مورد این برهه پر تلاطم،
«معدودی از صاحب نظران مثل کــدی ،کاتوزیان و به درجه کمتری
کاتم بر اهمیت عوامل داخلی و خارجی -هردو -تاکید کردهاند)۲(»...
تا آنجا که به عوامل خارجی مربوط اســت ،کمتر از یک ســال پس از
قیام شکوهمند ،۱۳۳۱دولت انگلستان که بازگشت مجدددکتر مصدق
به نخس توزیری را خلاف منافع خود م یدید روابط دیپلماتیک خود را
بــا ایران قطع کرد .در آمریکا آیزنهاور از حزبجمهور یخواه به قدرت
رسید و با یک چرخش به راست شدید ،مخالف هر گونه استقلا لخواهی
کشورهای جهان ســوم از جمله ایرانشد؛ زیرا او متوجه شده بود که
تلاش مصدق فقط برای ملی کردن نفت نیســت بلکه مصدق خواهان
خارج شدن از رابطه سلطه و تابعیتو نیز خواهان تغییرات و اصلاحات
بنیادیدر ساختار اجتماعی قدرتدر ایران است .تلاشی که م یتوانست
هم از نفوذ نادرســت قدرتخارجی بکاهد و هم ارتجاعیون داخلی را
به عقب براند و از ســوی دیگر تلاشی که م یتوانست برای عموم مردم
22زنانومصدق:نگاهیبهمقالهنوشیناحمدیخراسانی
محمد صفوی
با شــروع یازدهمیــن دوره انتخابات سال متسیب /شماره - 1255جمعه 15رویرهش 1392
ریاست جمهوری و آغاز دوبارۀ فعالیت
پخش شود .در ســال ،۱۳۳۱از مجموع ۲۷۳نشریه موجود در ایران، ایران یک قدم غو لآســابه جلو باشد؛ بنابراین از سال ۱۳۳۱است که کنشــگران جنبــش زنــان در داخل In touch with Iranian diversity
هفتاد نشــریه برعلیه مصدق آزادانه قلم م یزدند .بنیاد یترین اصلاح طرح کودتا برای خنثی کردن اقدامات اصلا حطلبانه مصدق ،مشخصاً از کشور ،به تازگی دومین بخشاز مقاله
ساختاری دولت مصدق در شعار «اقتصاد بدون نفت» تجلی م ییافت. طرف نیرویخارجی ،آغاز م یشود ،که هم اکنون خوشبختانه بخشی نوشین احمدی خراسانی تحت عنوان Vol. 20 / No. 1255 - Friday, Sept. 6, 2013
توفیق نســب ی مصدق در بازسازی اقتصاد بدون نفت ،صادراتایران را زیادی از اسناد و مدارکی که مربوط به این مداخلات است در دسترس «مطالبات مــا و منفعت عمومی زنان»
%۱۳افزایــش و واردات آن را %۵۰برای مــدت زمانی محدود کاهش عمــومقرار دارند« .از طرفی هم شــوروی در زمینه اقتصادی با دولت منتشر شده اســت ]۱[ .در این بخش 22
داد .این تراز مثبت تجاری نشــانه آشــکاری برای یکشروع خوب در مصدق همکاری نکرد و حاضر نشــد 20میلیون دلاری را که ایران از دوم کــه ادام هیمباحــث بخش اول
جهت تغییرات بنیادی در ساختار اقتصادی بود .از نظر سیاسی ،اقتصاد جنگ دوم جهانی در آن کشــور داشت به دولت باز پس دهد و)۳(»... در مــورد مطالبات زنــان و هماهنگی
بدون نفت ،گامی اساســی در مقابله با دولترانتیر و استبداد نفت ی در ای نگونه فشارها و مداخلات سلط هجویانه خارجی ،فشار مضاعفیرا بر روشــمند این مطالبات با خواست ههای
ایران بود .ویژگی دولت رانتیر این اســت که به سهولت ،وابستگی خود دکتر مصدق برای پیشــبرد اصلاحات اجتماعی داخلی از جمله« :حق عمومی جامعــه (مطالبات دموکراتیک
بــه منابع داخلی درآمد را کاهش داده واز همین رو ،متکی به طبقات رأی زنان» وارد کرد ...این مستندات نشان م یدهند که درآن شرایط مردم)اســت نویســنده به عرص ههای
اجتماعی نیســت .شیؤه مدیریت درآمد نفت در دولت رانتیر ،دولت را بغرنج و با وجود فشارهای داخلی و خارجی ،مصدق نسبت به استقلال مختلفی از جمله به تجربه مبــارزات زنان در تاریخ معاصر ایران نقب
ملت ایران و اصلاحات ساختاری (از جمله «حق رأیزنان») ب یتفاوت م یزند و به شرایط پیچیدۀ ســا لهای ۱۳۲۰تا ۱۳۳۲نگاهی گذرا و
از جامعه ،مستقل و در برابرشهروندانش غیرپاسخگو م یسازد۵(».) نبوده و عملًا پیگیر این قضیه بوده است که اگر این پیگیری و استقامت اشار‌هوار م یاندازد .نوشین احمدی دو روش و رویکرد عمدۀ زنان فعال
در مــورد «قانون حق شــرکت زنان در انتخابات» اســناد ،گزار شها، در مصدق وجود نداشــت ،قدر تهای استعماریدلیلی برای سرنگونی آن دوره (دوران پُرتلاطم نهضتملی شــدن صنعت نفت) را نسبت به
کتا بها و منابع فراوان پژوهشی و مستقل وجود دارد از جملهپژوهش مســئله «حق رأی زنان» (به عنوان کانون یترین خواست هی زنان در آن
دکتر خسرو شاکری (زند) در کتاب «غروب شوکت جناب اشرف احمد دولت ملی مصدق ،پیدا نم یکردند. دوره) بر م یشــمارد که یکیروش و نگرش صدیقه دول تآبادی است
قوام السلطنه( »)۴یکی از این کتا بهاست .ایشانم ینویسد« :م یتوان دوم :و اما در مورد نیروهای عقب گرا و زن ســتیز داخلی که نوشین و دیگری ،شــیوۀ برخورد زنان حزب توده در بحبوحه آن سا لهاست.
به درستی حدس زد که یکی از دلایل کاشانی -شاید نه مه مترین آن- احمدی خراســانی در مقال هاش به آ نها به درســتی و منصفانه اشاره نویسنده سپس در ادام هیکندوکاو خود ،عدم ایستادگی دکتر محمد
برای مخالفت با دور دوم اختیارات قانونیمصدق این بوده باشد که طی کرده اســت با ایشــان همراه و هم عقید‌هام .برای اطلاعات بیشــتر، مصدق نسبت به احقاق «حق رأی زنان» را مورد چالش قرار م یدهد:
آن مصدق قانونی را برای اعطای حق شــرکت زنان در انتخابات عرضه نــکات زیر را در تأیید نقش بازدارندۀ ایــن نیروها ذکر م یکنم :تصور « ...نمونه دیگری که م یتوان در شناخت نحوه هماهنگی میان
کرد -حقی که از دوران مشــروطهبه دلایلی [ ]...از جمله نقش مدرس مناین است که اقدامات ترق یخواهانه و اصلا حطلبانه مصدق برای به مطالبات عمومی و مطالبات جنسیتی در تاریخ معاصر ایران ذکر
در مجلس دوم شــورای ملی ،با آن مخالفت ورزیده بودند )۶( .همین وجــود آوردن تغییرات ســاختاری درون جامعه ایران بیش از هر چیز کرد،دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت است .م یدانیم که در
طرح قانونی مصدق بود که بامخالفت ملایان روبرو شــد و تحریکات و دیگر باعث خشــم و عصبانیت نیروهای زن ستیز و افراطیون مذهبی آن برهه« ،حق رأی زنان» در لایحه انتخابات دولت دکتر مصدق
همکاری آنان را با کودتاچیان افزایش داد .اهمیت این قانون چنان بود داخلی شــد و اتفاقاً به همین دلایل بوده است که به مرور ،مذهبیون به دلیلمخالفت های مذهبیون افراطی و غیرمذهبی های زن
که ســفارت فرانسه درتهران گزارشی به تاریخ پانزد‌هام د یماه ۱۳۳۱ افراطی به صفوف کودتاچیان علیه مصدق پیوستند تا بتوانند همچنان
بــه وزارت خارجه دولت متبوع خود م ینویســد :طرح اصلاح (قانون) ستیز( ،و عدم ایستادگی خود مصدق) بالاخره حذف شد ...»
انتخابات که دکترمصدق به آن قوت قانونی خواهد بخشــید فرصتی ساختارهای قدیمی قدرت را نسل به نسل حفظ کنند!
بــرای کارزاری برای اعطای حق رأی به زنان ،امری که در ایران کاملًا دکتــر مصدق علاوه بر این که در دوره دوم زمامداری خود قانون حق در این نوشــتار کوتاه ،قصد نقد نگرش و راهکارهای عملی و شــدنی
تازه است .درواقع در این کشور فمینیسم هنوز دوران کودکی خود را شرکت زنان در انتخابات را عرضه کرد ،درعی نحال ،تلا شهایمهمی را که در مطلب ارزنده و آموزنده نوشــین احمدی خراسانی برای دست
م یگذراند .آزادی نســبی زن مسلمان ایرانی توسط رضاشاه محدود به در زمینه اصلاحات اجتماعی نیز عرضه کرد .دکتر مهدوی [ ]۴در مورد یافتن به این هماهنگی و نهایتاً ،شکســتن ب نبس تهای موجود در راه
برداشتنحجاب و دفع حرم بود که تغییرات مهم اجتماعی دیگری را بخشی از برنام ههای اصلاحی و گستردۀ مصدقم ینویسد« :اصلاحات فعالی تهای مدنی و برابری خواهان هی جنبش زنان آمده است را ندارم.
موجب شد( .اما) هرگز مسئله این نبود که تا اعطای حق رأی به زنان جامع و ساختاری :برنامه ۹ماد‌های مصدق شامل اصلاح قانون انتخابات در این نوشــته سعی کرد‌هام به موضع مصلحان هی دکتر مصدق نسبت
پیــشرود و اگر یک کنگره زنان خاور زمیــن -که در آن نمایندگان (شــرکت زنان در انتخابات) ،نظامقضایی ،قانون مطبوعات ،قانون کار، به حقوق زنان و شــرایط بســیار سختی که این نخســت وزیر در آن
کشــورهای عربی و ترکیه شرکت جســتند -در زمان پادشاه پیشین مالیات ،آموزش ،بهداشــت ,شــوراها و اصلاحات ارضی بود .بر اساس قرار گرفته بود بپردازم .پیش از هر چیز باید به یاد داشــته باشیم که
درتهران اجازه برگزاری گرفت به این شــرط بود که هر گونه مســئله این طرح ,بیش از ۴۰ ۰۰۰روستای کشور برخوردار از شوراهای نیمه «اعطای حق شــرکت زنان در انتخابات» قانونی که مصدق عرضهکرد
سیاسی (در آن) ممنوع باشد .کاردار فرانسه با استهزاء م یافزاید کهدر انتخابی م یگشــتند .وی شاه را مجبور ساخت تا زمی نهای دربار را به در دور دوم زمامداری ایشــان (از تیرمــاه ۱۳۳۱تا ۲۸مرداد )۱۳۳۲
آن کنگره رضاخان برای زنان «در واقع تنها از قیمت پارچه ها ســخن دولت واگذار نماید تااز آن طریق به کشــاورزان منتقل شود .دانشگاه عرضه شــده است؛ یعنی دورۀ پُر تلاطمی که فقط ۱۳ماه طولکشید
تهــران را از نظر مالی مســتقل از دولت اعلام نمود .تحصیلات رایگان و بعد هم به کودتا و به ســرنگونی دولت منتخب و ملی دکتر مصدق
رفت»! (کتاب دوم ،ص ۷۹-۷۸) و اجباری رانهادینه کرد .اســتقلال کانون وکلا را به رسمیت شناخت. انجامیــد .او در تلاش بود که به اصلاحات پر دامن های ،ازجملهاعطای
ناگفته پیداســت که منابع و پژوه شهای تاریخــی ،اغلب به ضعف و وزارت جنــگ را به وزارت دفاع ملی تغییر داد .بودجه ارتش را کاهش حق شرکت زنان در انتخابات همت گمارد و سلطنت مشروط هی ایران
طفولیت اندیشــ ههای فمینیســتی و برابری خواهانه در ایران تأکید داد.مصدق ،نخســتین نخســ توزیری بود که حتی پیش از پار‌های از را بر مدار دمکراسی واقعی قرار دهد .در طول سا لهای ۱۳۲۰تا ۱۳۳۲
گذارد‌هاند .این نارسایی ساختاری ای بسا یکی از مه مترین موانع بر سر دول غربی فرمان داد تا مذاکرات مجلس شورا به طور مستقیم از رادیو ایران ما با دور‌های از کشاک شهای فرسایندۀ سیاسی و اجتماعی روبرو
راه اصلاحات ترق یخواهانه دکتــر محمد مصدق به ویژه اصلاحقانون م یشــود که نمونه مشــابهی ـ به جز تلاط مهایانقلاب مشروطیت ـ
نداشته است .دور‌های محمد مصدق به عنوان نخس توزیر و نماد مبارزه
انتخابات و حق مسلم شرکت زنان در رأ یگیری به حساب م یآید. برای ملی کردن صنعت نفت ،با چال شهایبســیار عظیمی روبرو بوده
اســت .بعد از قیام تیر ۱۳۳۱و بازگشت مجدد مصدق به قدرت ،او با
مشکلات فزایند‌هتری روبرو شــد کهبخشی از این مشکلات ،ناشی از
فشــار قدر تهای بزرگ اســتعماری بود و بخش دیگر ،برآمده از جزم
اند یشــان و متعصبین تن گنظر بودکه منافــع خود را بر منافع ملی
مرجح م یدانســتند .اگر بخواهم مجموعه موانع و مشکلاتی که بر سر
راه مصدق وجود داشــت را در اینمختصر بیان کنم م یتوانم به طور
کلی به دو نکته اشاره کنم:
یکم :در مورد فشــارهای خارجی و نقش قدر تهای اســتعماری که
در مقاله به آ نها اشــار‌های نشده اســت .در مورد این برهه پر تلاطم،
«معدودی از صاحب نظران مثل کــدی ،کاتوزیان و به درجه کمتری
کاتم بر اهمیت عوامل داخلی و خارجی -هردو -تاکید کردهاند)۲(»...
تا آنجا که به عوامل خارجی مربوط اســت ،کمتر از یک ســال پس از
قیام شکوهمند ،۱۳۳۱دولت انگلستان که بازگشت مجدددکتر مصدق
به نخس توزیری را خلاف منافع خود م یدید روابط دیپلماتیک خود را
بــا ایران قطع کرد .در آمریکا آیزنهاور از حزبجمهور یخواه به قدرت
رسید و با یک چرخش به راست شدید ،مخالف هر گونه استقلا لخواهی
کشورهای جهان ســوم از جمله ایرانشد؛ زیرا او متوجه شده بود که
تلاش مصدق فقط برای ملی کردن نفت نیســت بلکه مصدق خواهان
خارج شدن از رابطه سلطه و تابعیتو نیز خواهان تغییرات و اصلاحات
بنیادیدر ساختار اجتماعی قدرتدر ایران است .تلاشی که م یتوانست
هم از نفوذ نادرســت قدرتخارجی بکاهد و هم ارتجاعیون داخلی را
به عقب براند و از ســوی دیگر تلاشی که م یتوانست برای عموم مردم
