Page 25 - Issue No.1372

‫سرانجام راهی شدیم‬ ‫مقالات‬

‫‪25‬‬ ‫گزارش‬

‫سال ‪ / 23‬شماره ‪ - 1372‬جمعه ‪ 13‬رذآ ‪1394‬‬ ‫خاطراتسفر؛سفربهآسیایمیانه(بخش ششم)‬

‫‪In touch with Iranian diversity‬‬‫‪Vol. 23 / No. 1372 - Friday, Dec. 4, 2015‬‬ ‫توقــف کنیم و به هنگام تغییر شــیفت کارگران از‬ ‫بوده است اما ساختمان حاضر بنایی هشت وجهی‬ ‫یافت ‌ههای شگفت آور ویران ‌ههای پنجکنت علاوه بر‬ ‫بابا جان غفوروف در تاریــخ تاجیکان از کهن بودن‬
‫تونل عبور کنیم‪ .‬توقف به راستی خسته کننده بود‪،‬‬ ‫اســت با مزاری با سنگ ســیاه که هیچ نامی بر آن‬ ‫موز‌ههای پنجکنت و دوشــنبه آذین بند دیوارهای‬ ‫پنجکنت م ‌یگوید‪.‬‬
‫‪25‬‬ ‫به ویژه که در کنار جاده خاکی ایســتاده بودیم و با‬
‫عبور هر اتومبیل‪ ،‬مقادیر فراوانی خاک وارد دهان و‬ ‫نوشته نشده‪.‬‬ ‫موزه ارمیتاژ در سنت پطرزبورگ هستند‪.‬‬ ‫نشــان ‌ههای باستان شناسی نشــان م ‌یدهد که در‬
‫ریه ما م ‌یشد‪ .‬ســرویس بهداشتی در اطراف نبود و‬ ‫وقتی ما به دیدار رودکی رفتیم‪ ،‬ساختمان آرامگاه را‬ ‫از پنجکنــت بــا دلی سرشــار از مهر دوســتداران‬ ‫دوران پارینه ســنگی (قرن پنجم تا ســوم پیش از‬
‫این خود بر وخامت شــرایط م ‌یافزود‪ .‬سرانجام پس‬ ‫تعمیری دوباره کرده بودند و هیچ نوشت ‌های بر هیچ‬ ‫رودکی به ســوی پنــج رود‪ ،‬مدفن رودکــی‪ ،‬راندیم‪.‬‬ ‫میلاد) مردمانی در این منطقه اسکان داشت ‌هاند‪ .‬در‬
‫از سه ساعت و نیم توقف به راه افتادیم‪ .‬از بد حادثه‬ ‫گوشــه نبود که زائر را به گــور رودکی بودن دلالت‬ ‫راه بــا در‌ههای زیبا‪ ،‬همراهی وفادارانه رود خروشــان‬ ‫میان آثار یافته شــده از این ویران ‌هها به ســک ‌ههای‬
‫گویا در تونل یکی از ماشــی ‌نهای راه ســازی دچار‬ ‫کند‪ .‬رودکی با آن شــیوایی و شــیرینی سخن‪ ،‬و با‬ ‫زرافشان‪ ،‬روستاهای آباد‪ ،‬ودختران و پسراندبستانی‬ ‫پادشاهان سلوکی و پارتی بر م ‌یخوریم با قدمتی در‬
‫سانحه شــده بود و این به تأخیر افزود‪ .‬اکنون شب‬ ‫آن مهارت در چنگ نــوازی و خوانندگی‪ ،‬اکنون در‬ ‫با چهر‌ههایی گلگون و یونیفــورم های تمیز در راه‬ ‫حدود دو تا یک قرن پیش از میلاد‪ .‬سک ‌های با عنوان‬
‫شده بود و تاریک و ما از دیدن کو‌ههای زیبا‪ ،‬در‌ههای‬ ‫سکوت مطلق بدون هیچ نقشی بر دیوار یا نامی بر‬ ‫"اِخشی ِد شش پیر" در این منطقه یافت شده که به‬
‫ژرف و نــوار نقره فام رود انزاب محروم شــدیم و در‬ ‫مدرسه‪ ،‬به پیشوازمان آمد‪.‬‬
‫عوض در دو سوی تونل با قطار طویل کامیو ‌نهایی‬ ‫سنگ مزار خفته است‪.‬‬ ‫مرده نشود زنده‪ ،‬زنده به ستودان شد‬ ‫نظر م ‌یرسد به شاه تمام سغد متعلق بوده است‪.‬‬
‫مواجهه شــدیم که در انتظار تغییر شــیفت صبح‬ ‫پشت کوژ و سر تویل و روی بر کردار نیل‬ ‫آیین جهان چونین تا گردون گردان شد‪.‬‬ ‫در ســد‌ههای پنــج و شــش میــادی پنجکنت‬
‫بودند تا فرصتی به کــف آورند و از تونل بگذرند‪ .‬به‬ ‫ساق چون سوهان و دندان بر مثال استره‬ ‫شرق ‌یترین شهر ســغد و یکی از آبادترین شهرهای‬
‫جای هوای خوش کوهستان‪ ،‬دود گازوییل فرو دادیم‬ ‫(رودکی)‬ ‫قرون میانه این منطقه بوده اســت‪ .‬زبان مردم سغد‬
‫و بر رانندگان این کامیو ‌نها که ســاع ‌تها وقتشان‬ ‫بر کنار جوی بینم رست ‌هی بادام و سرو‬ ‫در نوشت ‌ههای کهن‪ ،‬مزار رودکی را در "پَ ُنج" یا "بنج‬ ‫که اجداد تاجیکان امروزند‪ ،‬ایرانی شرقی بوده و آنان‬
‫در پشت تونل سپری م ‌یشد‪ ،‬اندوه خوردیم‪ .‬م ‌یتوان‬ ‫راست پندارم قطار اشتران آب َره‬ ‫رودک" در نزدیکی شهرهای سمرقند و نخشب ذکر‬ ‫در تمــام ایران بزرگ‪ ،‬در مســیر راه ابریشــم‪ ،‬از مرز‬
‫گفت تاجیکســتان کشوری اســت که نبود را‌ههای‬ ‫(رودکی)‬ ‫کرد‌هاند‪ .‬صدرالدین عینی که سختدر تلاش جستن‬ ‫امپراطوری بیزانس در ترکیه تا پشت دیوارهای چین‬
‫ارتباطی مردمانش را از هم دور و تجارت و اقتصادش‬ ‫مزار این پدر شعر فارسی بود‪ ،‬در یافت که بَُنج رودک‬ ‫پراکنده بود‌هاند‪ .‬سغدیان که به صورت کارگران مزدور‬
‫در بــاغ آرامگاه رودکی کتابخانــه و موزه کوچکی از‬ ‫تغییر یافته پنج رود اشــت که مزار ناشناســی نیز‬ ‫در سرتاســر جهان متمدن آن روزگار به کار مشغول‬
‫را به شدت آسیب زده است‪.‬‬ ‫کتا ‌بهای منتشــر شــده رودکی و در بــاره رودکی‬ ‫در آن هســت‪ .‬عینی در ‪ ۱۹۳۹‬اعلام کرد مزار رودکی‬ ‫بودند‪ ،‬نقش برجست ‌های در تجارت میان اروپا و چین‬
‫شــب دیرهنگام‪ ،‬خســته و خاک آلوده به دوشنبه‬ ‫موجود است که بیشتر آ ‌نها به خط فارسی و توسط‬ ‫را یافته است‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۵۶‬در آستانه هزار و صد‬ ‫و همچنین میــان قبایل بدو ‌یتر شــمال دریاچه‬
‫اساتید دانشــگا‌ههای ادبیات ایران پژوهش و تحریر‬ ‫ســالکی رودکی دولت تاجیکستان دستور به نبش‬ ‫اورال و ســاکنان فلات مرکزی ایران ایفا م ‌یکرد‌هاند‪.‬‬
‫رسیدیم‪.‬‬ ‫شــد‌هاند‪ .‬و ای دریغ که هم زبانــان تاجیک ما توان‬ ‫قبر بزرگ ناشــناس خفته در پنج رود داد‪ .‬میخائیل‬ ‫سرزمی ‌نهای ســغدیان از شهرهای کوچک تشکیل‬
‫در روز دهم به بازدید دوشنبه رفتیم‪ .‬با وجود آن که‬ ‫گراســیموف با گروه تحقیقاتی خود مزار را گشودند‬ ‫م ‌یشده و پنجکنت آخرین آ ‌نها بر سر راه سمرقند‬
‫در دوشــنبه آثاری با قدمت ‪ 2500‬ساله یافت شده‬ ‫خواندن این نوشت ‌هها را ندارند‪.‬‬ ‫و استخوا ‌نهای مردی را در آن یافتند که به هنگام‬ ‫و رشته کوه "کوهســتان" بوده است‪ .‬موقعیت ویژه‬
‫است‪ ،‬این شــهر که نام خود را از دوشنبه بازاری که‬ ‫با رودکی گرامی وداع کردیم و با دلی اندوهگین و با‬ ‫مرگ بیش از هشتاد ســال داشته‪ ،‬چشمانش کور‪،‬‬ ‫شــهر به مردمانش امکان م ‌یداد که رفت و آمد کالا‬
‫در این مکان برگزار م ‌یشده وام گرفته‪ ،‬از جوا ‌نترین‬ ‫امید دیداری دیگر راهی دوشنبه شدیم‪ .‬جاده خراب‬ ‫دندا ‌نهایش ریخته و چند دند‌هاش شکســته بوده‬ ‫و همچنین احشــام را در این مسیر کنترل کنند و‬
‫بود و کاروان اتومبی ‌لهای ما با تأخیر بســیار پیش‬ ‫اســت‪.‬در کنار این اســتخوا ‌نها بقایای پارچ ‌ههایی‬
‫پایتخ ‌تهای جهان است‪.‬‬ ‫م ‌یرفتند‪ .‬ساعت پنج بعد از ظهر بهدوراهی رسیدیم‬ ‫یافت شــد که م ‌یتوانســت مربوط به قبا‪ ،‬دستار و‬ ‫سود بازرگانی قابل توجهی نصیب خود کنند‪.‬‬
‫در ســد‌ههای میانی نام ســرزمینی که امروز شهر‬ ‫که در یک سو جاده آســفالته نو و کوتاهی بود که‬ ‫در آثــار مکتــوب بســیاری در دوران تهاجم تازیان‬
‫دوشــنبه در آن جای دارد شومان یا سومان نامیده‬ ‫از میان کوهســتان م ‌یگذشت و از سوی دیگر جاده‬ ‫پیراهن مردی در دوران رودکی باشد‪.‬‬ ‫نــام پنجکنت آمده اســت‪ .‬یکــی از فرمانروایان آن‬
‫م ‌یشــده اســت‪ .‬جغرافی دانان قدیم از شومان که‬ ‫قدیمی و خاکی که کوهستان را دور م ‌یزد‪ .‬در جاده‬ ‫مرا بسود و فروریخت هرچه دندان بود‬ ‫"دیواشتیج" نامدارد کهدر تاریخ طبری "دیواشتی" و‬
‫"شهری اســتوار و دارای دژ و باره و چشم ‌های پرآب"‬ ‫آســفالته شرکت ایرانی سابیر ســاختن تونلی پنج‬ ‫یا "دیواستی" نام برده شده است‪ .‬آثار مکتوب نشان‬
‫بوده و همچنین در باره این که "مکانی پر جمعیت‬ ‫کیلومتری را برنده مناقصه شده و آن را در سا ‌لهای‬ ‫نبود دندان‪ ،‬لابل‪ ،‬چراغ تابان بود‬ ‫م ‌یدهند که او با عامل امیه در خراســان‪ ،‬جراح بن‬
‫و آباد و نیکو" یــاد کرد‌هاند‪ .‬در ظفر نامه تیموری از‬ ‫آخر ریاســت جمهوری احمدی نــژاد به پایان آورده‬ ‫(رودکی)‬ ‫عبدالله‪ ،‬مکاتباتیداشــته ودستدوستی به سوی‬
‫شومان به نام حصار شادمان‪ ،‬یا حصار نام برده شده‪.‬‬ ‫اســت‪ .‬این تونل که به نام تونل انزاب معروف است‬ ‫سپاهیان عرب دراز کرده است‪ .‬سپ ‌ستر در سا ‌لهای‬
‫بد نیســت بدانیم که امروز بقایــای قلعه حصار در‬ ‫پس از بازگشایی دچار نق ‌صهای فنی بیشمار شد و‬ ‫دانشــمندان روس اســتخوا ‌نها را مورد آزمایش قرار‬ ‫یکصــد و یک تا دو قمــری‪ ،‬این فرمانــروا جنبش‬
‫بیســت و پنج کیلومتری شهر دوشنبه قرار دارد‪ .‬به‬ ‫اکنوندوباره بسته است و مهندسان و کارگران ایرانی‬ ‫دادند و پس از دوسال یافتن مزار رودکی را به جهان‬ ‫گسترده مردمی را بر علیه تازیان فرماندهی م ‌یکرده‬
‫سبب جدایی شهرهای نام آور تاجیک نشین‪ ،‬یعنی‬ ‫در آن به مرمت مشــغولند‪ .‬بسته بودن تونل یعنی‬ ‫اعلام کردند‪ .‬ساختمان مزاردر همان سا ‌لها ساخته‬ ‫اســت‪ ،‬چنانکه یعقوبی او را "افشــین ســمرقند"‬
‫سمرقند و بخارا‪ ،‬آثار باستانی حصار از توجه خاصی‬ ‫بسته بودن راه آسفالته و این به معنی مجبور بودن‬ ‫شد و باغ گورستانی که رودکی در آن دفن شده بود‬ ‫م ‌ینامد‪ .‬سغدیان شکست م ‌یخورند و "دیواشتیج”‬
‫رانندگان به تردد از مســیر خاکی و بلندی است که‬ ‫گلکاری و آبادان شد‪ .‬در سال ‪ ۲۰۰۷‬این آرامگاه مرمت‬ ‫تســلیم فرمانده تازیان‪ ،‬شــخصی به نام حرشــی‬
‫برخوردار است و بازدیدکنندگان بسیاردارد‪.‬‬ ‫شــده است‪ .‬بنای آرامگاه در ابتدا ساده و چهارگوشه‬ ‫م ‌یشود‪ .‬حرشی او را تا شهر سبز و سپس تا اََربِن َجن‬
‫در ‪ 1868‬اداره روســتا و بازار دوشــنبه توسط دولت‬ ‫مسیر را دو تا سه ساعت طولان ‌یتر م ‌یکند‪.‬‬ ‫با خود م ‌یبرد و در این شــهر به شیوه وحشیان ‌های‬
‫تــزاری به امیر بخارا واگذار شــد‪ .‬این دهکده که در‬ ‫به همت دوســتی که همراه ما بــود‪ ،‬و گفتگوی او‬ ‫این ســرداردلیر سغد را م ‌یکشد‪ .‬سرش را به بغداد‪،‬‬
‫کنار رود ورزاب یا انزاب قرار گرفته در آن زمان محل‬ ‫با مهندســان کار در تونل انزاب‪ ،‬بنا شد دو ساعتی‬ ‫دست راستش را به تخارستان‪ ،‬و بدنش را بر داری در‬
‫برگزاری بازاری هفتگی در روزهای دوشنبه بوده است‪.‬‬ ‫مدخل گورســتان اََربِن َجن م ‌یآویزد و پنجکنت را به‬
‫در اوایل قرن بیســتم قلعه حاکم نشین‪" ،‬تختگاه"‪،‬‬
‫براثر زلزله ویران شــد و عامل امیر‪ ،‬شــاه مردان قل‪،‬‬ ‫آتش م ‌یکشد‪.‬‬
‫بــه حصار دوشــنبه کوچید و از آن پس دوشــنبه‬ ‫اگر چه مردمان پنجکنتدوباره به بازســازی شــهر‬
‫"تختگاه" بیک شــد‪ .‬در ‪ 1920‬پــس از بمباران ارگ‬ ‫خود همت م ‌یگمارند اما ویرانی حاصل چنان است‬
‫بخارا‪ ،‬امیر عالم جاه‪ ،‬به دوشنبه گریخت و در ‪1924‬‬
‫پس از پیروزی ارتش ســرخ کــه از جمعیت ‪3140‬‬ ‫که دیگر پنجکنت روی آبادانی قدیم خود را ندید‪.‬‬
‫نفری دوشــنبه تنها ‪ 283‬نفر را زنده باقی گذاشت‪،‬‬ ‫در ‪ 1946‬پس از پایان جنگ دوم توســط باســتان‬
‫این شهر مرکز جمهوری سوسیالیستی تاجیکستان‬ ‫شناســان روس در محلی بــه نام "قلعــه مغ"‪ ،‬در‬
‫معین شــد‪.‬در ‪ 1929‬نام این شهر به استالین آباد و‬ ‫کرانه جنوبی رود زرافشــان‪ ،‬جایی که نهر کوم بدان‬
‫م ‌یپیوندد‪ ،‬آغاز شــد و تا ســال ‪ 1953‬ادامه یافت‪.‬‬
‫در ‪ 1961‬دوباره به دوشنبه واگردانده شد‪.‬‬ ‫باســتان شناســان پنجکنت قدیم را شامل چهار‬
‫دوشنبه وعشــق آباد هردو نمون ‌ههای بارز شهرهای‬ ‫قســمت شهرســتان‪ ،‬کهندز‪ ،‬حومه و گورســتان‬
‫شــوروی بود‌هاند‪ .‬شــهرهایی با خیابا ‌نهای فراخ و‬ ‫دانســت ‌هاند‪ .‬مطالعات موجود نشــان از کوشــک و‬
‫ســاختما ‌نهایی بلند‪ ،‬بتنــی و قوطی کبریتی که‬ ‫قصری در کهندز دارد که به سد‌ههای پنج تا هشت‬
‫همانندشــاندر همه شهرهای شــوروی سابق ودر‬ ‫میلادی تعلقدارد‪ .‬شهردارای آتشکد‌ههایی متشکل‬
‫مسکو و لنینگراد هنوز مشاهده م ‌یشود‪ .‬شهرسازی‬
‫منظم‪ ،‬رباتیک و حســاب شــده با مساحت معلوم‬ ‫از مجموعه بنا و صحن بزرگ بوده است‪.‬‬
‫بــرای هر خانــواده‪ ،‬راهروهــای تاریک بــا پلکانی‬ ‫شــاهکارهای هنری این شــهر باســتانی شــامل‬
‫باریــک‪ ،‬پنجر‌ههای بی بالکن و خالی از هر نقش‪ ،‬و‬ ‫نقاشــ ‌یهای دیواری چند رنگ سترگ‪ ،‬کنده کاری‬
‫آسانسورهایی که معلوم نیست هرگز کار م ‌یکرد‌هاند‪.‬‬ ‫روی چوب‪ ،‬و ســفا ‌لهای نقش دار اســت‪ .‬بسیاری‬
‫از نقاشــ ‌یها شرح دلاور ‌یها و شــکار بزرگان است و‬
‫«ادامه در صفحه ‪»۲۶‬‬ ‫در میان آ ‌نها نقوشداســتا ‌نهایی را که ســپ ‌ستر‬
‫فردوســیدر شــاهنامه به نظم کشــید‪ ،‬به خوبی‬
‫مشاهده م ‌یشود‪.‬داستان رستم پهلواندر میان آنان‬

‫به روشنی هویداست‪ .‬همچنین مویه بر سیاووش‪.‬‬