Page 20 - Shahrvand BC No.1326
P. 20
انجام داده است .ضیاءالدین سردار مطالعه‌ی خود را بر اسلام متمرکز شرق‌شناسی و ناخرسند یهای آن 20
کرد .او معتقد بود تصویر غرب از شرق ،بیش از هر چیز ناشی از تصویری 20
بود که غرب یها از «اسلام» داشتند؛ آن‌هم نه تصویری جامع از اسلام، محمد ملاعباسی
بلکه تصویری که بر اثر همسایگی با عثمانی‌ها در ذهن اروپائیان جا
افتاده بود .ضیاءالدین سردار نوشته است« :مرکز اصلی توجه غرب ،اسلام نوعی دیگر از شر قشناسی وجود دارد که سید حسین العطاس آن را در مطالعات اسلامی آنچه بیش از
بود .غرب نخستی نبار در مواجهه‌اش با اسلام بود که تصویر خود از شرق
را به مثابه‌ی محلی فه مناشدنی ،عجیب و غریب و شهوانی به وجود «شر قشناسی وارونه» یا معکوس نامیده است .این فرایندی است که در آن، موضوع‌های دیگر مدنظر غربیان
آورد .مکانی که گنجینه‌ی اسرار بوده و در آنجا صحنه‌های بی‌رحمانه قرار گرفت ،ساختن شرقی بود که
و وحشیانه پدید می‌آید» .سردار معتقد است که اساس شرق‌شناسی به اندیشمندان کشورهای جهان سوم ،در راه اعتراض به تجاوزهای غرب ،در مطلوب غربیان واقع شود. سال / 22شماره - 1326جمعه 26ید 1393
دلیل خصومتی بود که بین اسلام و مسیحیت پدید آمد و در جنگ‌های وادی تصویرسازی خیالین از حقیقت غرب می‌افتند.
صلیبی ،از عرصه‌ی نظر به عمل درآمد .این جنگ‌ها ،اگرچه سبب نوعی در این میان عوامل بسیاری به
تماس بین اسلام و غرب گردید ،طی آن‌ها تصویری هیولاوار ،ناواقعی، تحقق این گزارة غربیان یاری رساند
کافر و شهوتران از مسلمانان ،پیامبر و دینشان در اروپاییان ارائه و نهادینه که از آن میان می‌توان به رنسانس،
شد .تأثیرات فکری و عقیدتی این جن گها تا قر نها بعد از پایان یافتن عصر روشنگری و استعمار اشاره کرد .با این حال رفته رفته
افرادی از میان همین غربیان به نقد این شرق برساخته‌ی غرب
آن‌ها ادامه یافت. دست زدند و بنیان‌های آن را زیر سؤال بردند .در نوشتار حاضر،
ضیاءالدین سردار از شخصی نام برده به اسم یوحنای دمشقی که روایتش هر چند به شکلی خلاصه ،اندیشة غرب دربارة شرق و نیز نقدهای
از اسلام و بلاد اسلامی تا سال‌های سال ،سرمشق ب یبدیل مسیحیان در آن مرور گردیده است.
تصویرسازی از شرق مسلمان بوده است. جنگ پرهزینه ،خون‌بار و فاجع هانگیز امریکا در ویتنام، In touch with Iranian diversity
پس از اکتشاف‌های حاصل از آغاز دوره‌ی رنسانس بود که شرق‌شناسی شورش‌های دانشجویی در فرانسه و کشورهای اروپایی دیگر،
جدیدی پدید آمد که هنوز تأثیرهای آن باقی است« .نیروهای مرکب از جهان ،نه تنها در پی سخن گفتن از خاموشان و مطرودان برآمدند ،بلکه نهضت‌های سیا‌هپوستان ،انقلاب اسلامی ایران ،جریان‌های Vol. 22 / No. 1326 - Friday, Jan. 16, 2015
رنسانس ،اصلاح دینی و اکتشافات مقدماتی ،موض ِع به کلی جدیدی در کوشیدند فضایی به وجود آورند که در آن خاموشان بتوانند به سود آزادی‌خواه در امریکای لاتین ،اعترا ضهای گسترده‌ی کشورهای
برابر غیر غرب به وجود آورد ».در این دوره پرسش‌های اساسی فراوانی خود سخن بگویند .در این زمان این بحث مطرح شد که اصولاً چگونه افریقای شمالی علیه اروپائیان استعمارگر ،نهضت‌های فمینیستی
درباره‌ی این تمدن‌های جدید کشف‌شده برای ذهن غربی پدید آمد که مطرودان و محرومان م یتوانند از خود سخن بگویند .در کتاب پرآوازه‌ی و بسیاری از رویدادهای اجتماعی دیگر ،ده ههای ۱۹۶۰و ۱۹۷۰
برای پاسخ به این پرسش‌ها ،سرزمین‌های شرقی ،در حکم آزمایشگاهی ادوارد سعید ،اندیشمند عرب فلسطینی ،یعنی «شرق‌شناسی» درباره‌ی م ،قرن گذشته را به دوره‌ای تحول‌ساز در تاریخ جهان و به دنبال
انسانی و اجتماعی مطرح بودند .در این میان ،امپراتوری عثمانی هم به این موضوع ،به را‌هح لهایی اشاره شد .سعید در شرق‌شناسی با به کار آن ،در نظریه‌های علوم انسانی تبدیل کرده است .در این ده هها،
تثبیت این تصویر جدید کمک کرد .عثمانی نماینده‌ای از شرق بود که از گرفتن روش تحلیل گفتمانی فوکو ،تصویری را مطالعه کرد که غرب ،از فضایی عمومی در بین تحصی لکردگان و روشنفکران کشورهای
علوم و هنرهای آن بهره‌ای نداشت و وحشی و خونریز به شمار می‌آمد. آغاز دوران سلطه و نفوذ جهانی خود ،از شرق و کشورهای شرقی ،ب هویژه گوناگون به وجود آمد که سبب شد آ نها در عرصه‌ی نظر به
«ارزیاب یها از حکومت عثمانی عینکی ساخت که از خلال آن ،باید به کشورهای اسلامی ،برساخته است .او در این کتاب ،با مطالعه‌ای نظا ممند انتقاد از «امپریالیسم» امریکا و اروپا ،که دامن همه‌ی کشورهای
همه‌ی مشرق‌زمین نگریسته می‌شد ».طی سال‌های بسیار نظریه‌ی در ادبیات ،نشان م یدهد که غرب در تلاشی بسیار کوشیده است تصویری جهان را گرفته و وضعیتی بحرانی در آ نها پدید آورده بود،
استبداد شرقی ،نظریه‌ای مسلط در بیشتر متون شرق‌شناسانه بود و البته که خود م یخواهد یا بدان نیازمند است ،به شرق قالب کند .شر قشناسی، دست زنند« .بحران»« ،فروپاشی»« ،هژمونی»« ،دیگری»« ،استعمار»
هنوز که هنوز است ،در اندیشمندانی که تفکری کلاسیک‌تر دارند و غرب شرقی را می‌سازد که هویتی منفعل و کود کوار دارد و م یتواند عاشق و ،...واژ‌ههای پرطنین آن روزگار بود که مهم‌ترین مناقشات نظری جهان
را به عنوان مقصدی مفروض م یگیرند که شرق م یخواهد و باید به آن شود ،هدف تجاوز قرار گیرد ،تعلیم ببیند ،شکل بپذیرد و اداره و مصرف
برسد ،از آن دفاع می‌شود( .بهترین نمونه‌ی ایرانی آن در حال حاضر، شود ،از آن بالاتر ،شرق از چشم غرب« ،دارای لذات عجیب و غریب و را هدایت م یکرد.
دکتر محمد علی همایون کاتوزیان ،استاد ایرانی دانشگاه آکسفورد، گنه‌آلود جنسی است که همگی در لفافه‌ای از سنتی کهن ،رازآلود و اندیشمندان علوم انسانی و روشنفکران در غرب ،برای نخستین بار ،در
است که اعتقاد دارد تاریخ ایران شور‌هزاری است که برای همیشه در آن پر رمز و راز پیچیده شدهاند» .کافی است برای فهم این نکته ،نگاهی این دوران به شکلی گسترده ،به «دیگری»هایی که طی تاریخ غرب برای
بیندازید به تصویری که حتی امروز غرب در فیلم‌های هالیوودی‌اش از خود برساخته بود ،علاقه‌مند شدند .بدین ترتیب مطالعات فرودستان و
نظریه‌ی استبداد ایرانی حکم رانده است ). شرق نشان می‌دهد .حرمسرای خشایارشاه در فیلم « »۳۰۰و تصویرهای محرومان اوج گرفت و غرب درصدد برآمد آن علوم انسانی را فروتن کند
نکته‌ی اساسی درک این مطلب است که غرب ،برای پاسخ گفتن به گوناگونی که فیلمی مانند «اسکندر» از شرق ارائه م یدهد ،نشا ندهنده‌ی که دستش تا مفرغ به خون جنای تهایی آغشته بود که نظام‌های سیاسی
خلأها و مشکلات خود ،کوشیده است تصویر آن خلأها را به صورتی این امر است که غرب هنوز م یخواهد درباره‌ی شرق ای نگونه بیندیشد. و سلط هگر غرب در سراسر جهان مرتکب شده بودند .آن علوم انسانی،
افسانه‌ای در شرق بازبتاباند و در این راه ،همواره خیالات غربی‌ها ،بیشتر شر قشناسی ادوارد سعید ،حوزه‌ای از مطالعات را پدید می‌آورد که اکنون که روزگاری از استعمار حمایت نظری م یکرد ،امروز در پی شکستن
از حقیقت شرق ،راهنمای ذهنی آ نها بوده است .شرق‌شناسی بر اساس به نظریه‌ی پسااستعماری مشهور است .موضوع‌محوری این مطالع هها، پیش‌فرض‌های پیشین خود برآمده بود .بدین ترتیب در آن دهه فضا
ب نبست غرب در برابر شرق و به‌ویژه اسلام پدید می‌آید .واقعیت آن است روابط بین شرق و غرب و تصویر بازسازی‌شده از شرق به دست غرب فضایی معترض بود؛ «فضای در عین حال تهی و پ ِر همه‌ی آن واژگان
که هیچ حوزه‌ی تمدنی در جهان ،به اندازه‌ی تمدن اسلامی در برابر غرب است که در تار و پود رشته‌های علوم انسانی پیچیده شده و اغلب به بدون زبان که به شخصی که گوش می‌سپارد امکان م یدهد تا صدای
از خود مقاومت نشان نداده است .سرزمین‌های اسلامی نه تنها بیشترین خود همان کشورها نیز به وسیل هی تأسیس دپارتمان‌های علوم انسانی خفه‌ای را بشنود که از فرود تاریخ برمی‌آید ،تمجمج سرسختانه‌ی زبانی
مقاوم تها را در برابر حمله‌ی فکری و فرهنگی غرب کرده ،بلکه مؤثرترین در آن کشورها تحمیل گردیده است؛ چنا نکه استادان و اندیشمندان که به نظر می‌آید یکسر با خود سخن می‌گوید ،بدون فاعلی سخنگو و
هجوم‌ها را نیز سامان داده‌اند .اسلام ،بزرگ‌ترین مانع و ب نبست غرب آن کشورها در موارد بسیار ،به گونه‌ای تربیت و تعلیم داده شدهاند که بدون مخاطب ،کز کر ده در خو د ،و با تکه‌ی قلنبه‌ای در گلو ،در هم
برای رسیدن به کمال مطلوب همیشگی‌اش ،یعنی «جهانی‌شدن» ،بوده خودشان و مردمشان را طوری بشناسند که غرب به آ نها القا کرده است . م یشکند پیش از آنکه هی چگونه فرمولی به دست آورد و به سکوتی
ضیاءالدین سردار ،یکی دیگر از استادان دانشگاه‌های غرب است که در
است .راه‌حل غرب برای این بن‌بست ،شر قشناسی بوده است . ادامه‌ی راه ادوارد سعید ،مطالع ههایی درباره‌ی رابطه‌ی غرب و اسلام گرفتار می‌آید که هرگز از آن جدا نشده است».
به هر عنوان ،گروهی از اندیشمندان ،که همگی کمابیش از ادوارد سعید یکی از اندیشمندان مهم و تأثیرگذار متفکران این دوران ،میشل فوکو
الهام گرفته بودند ،حوزه‌ای مطالعاتی را پدید آوردند که علیه این گفتمان است؛ فیلسوف و جامع هشناسی فرانسوی که تأملات درخشان او،
افسان هپرداز ،تقلی لگرا و یکدس تکننده‌ی غرب درباره‌ی شرق ،شورید و کوبنده‌ترین و ریش های‌ترین انتقادات موجود به شیوه‌ی رایج اندیشه‌ی
غربی بود .او در کتاب «تاریخ جنون» این موضوع را توضیح داد که چگونه
سازوکارهای مخاطر‌هآفرین آن را به خوبی نشان داد. علوم انسانی غربی از قرن‌های گذشته ،با ترویج نوع ویژه‌ای از اندیشیدن،
کنون نیز مطالعه‌های پسااستعماری از حوزه‌های مطالعاتی جدید و اندیشه‌های دیگر را طرد کرده‌اند .آ نها فقط نوع خاصی از انسان ،یعنی
مرد سفیدپوست اروپای ِی به دنبال سود اقتصادی ،را نمونه‌ی کامل انسان
نیرومند در علوم اجتماعی دنیا به شمار می‌آید . دانستند و هر کس دیگری را با برچسب‌های گوناگون راندند .آنچه فوکو
اما نوعی دیگر از شرق‌شناسی وجود دارد که سید حسین العطاس آن را را به سوی مطالعه‌ی مجنونان ،زندانیان ،منحرفان جنسی و گروه‌های
«شرق‌شناسی وارونه» یا معکوس نامیده است .این فرایندی است که در دیگر طردشده‌ی از اجتماع می‌کشاند ،یافتن را‌ههایی بود که «رژیم علوم
آن ،اندیشمندان کشورهای جهان سوم ،در راه اعتراض به تجاوزهای غرب، انسانی» غرب ،با تکیه بر آ نها ،رقیبان خود را به کنار رانده بود .فوکو
در وادی تصویرسازی خیالین از حقیقت غرب م یافتند .شرق‌شناسی و در کنار او بسیاری از سرآمدان علوم اجتماعی و انسانی آن دوره در
معکوس ،یکی از مشکلاتی است که امروز کشور ما نیز درگیر آن است؛
فرایندی که قابلیت دارد با تبدیل کردن غرب به ایدئولوژی ،همه‌ی
پرسش‌های جدی ما درباره‌ی غرب و تمدن جدید مدرن را در نزد خود
و با خیالات خود ،پاسخ دهد؛ پاسخ‌نمایی که راه را بر هر پاسخ عمیق و
را‌هگشایی خواهد بست.
[وبلاگ باشگاه اندیشه]
کرد .او معتقد بود تصویر غرب از شرق ،بیش از هر چیز ناشی از تصویری 20
بود که غرب یها از «اسلام» داشتند؛ آن‌هم نه تصویری جامع از اسلام، محمد ملاعباسی
بلکه تصویری که بر اثر همسایگی با عثمانی‌ها در ذهن اروپائیان جا
افتاده بود .ضیاءالدین سردار نوشته است« :مرکز اصلی توجه غرب ،اسلام نوعی دیگر از شر قشناسی وجود دارد که سید حسین العطاس آن را در مطالعات اسلامی آنچه بیش از
بود .غرب نخستی نبار در مواجهه‌اش با اسلام بود که تصویر خود از شرق
را به مثابه‌ی محلی فه مناشدنی ،عجیب و غریب و شهوانی به وجود «شر قشناسی وارونه» یا معکوس نامیده است .این فرایندی است که در آن، موضوع‌های دیگر مدنظر غربیان
آورد .مکانی که گنجینه‌ی اسرار بوده و در آنجا صحنه‌های بی‌رحمانه قرار گرفت ،ساختن شرقی بود که
و وحشیانه پدید می‌آید» .سردار معتقد است که اساس شرق‌شناسی به اندیشمندان کشورهای جهان سوم ،در راه اعتراض به تجاوزهای غرب ،در مطلوب غربیان واقع شود. سال / 22شماره - 1326جمعه 26ید 1393
دلیل خصومتی بود که بین اسلام و مسیحیت پدید آمد و در جنگ‌های وادی تصویرسازی خیالین از حقیقت غرب می‌افتند.
صلیبی ،از عرصه‌ی نظر به عمل درآمد .این جنگ‌ها ،اگرچه سبب نوعی در این میان عوامل بسیاری به
تماس بین اسلام و غرب گردید ،طی آن‌ها تصویری هیولاوار ،ناواقعی، تحقق این گزارة غربیان یاری رساند
کافر و شهوتران از مسلمانان ،پیامبر و دینشان در اروپاییان ارائه و نهادینه که از آن میان می‌توان به رنسانس،
شد .تأثیرات فکری و عقیدتی این جن گها تا قر نها بعد از پایان یافتن عصر روشنگری و استعمار اشاره کرد .با این حال رفته رفته
افرادی از میان همین غربیان به نقد این شرق برساخته‌ی غرب
آن‌ها ادامه یافت. دست زدند و بنیان‌های آن را زیر سؤال بردند .در نوشتار حاضر،
ضیاءالدین سردار از شخصی نام برده به اسم یوحنای دمشقی که روایتش هر چند به شکلی خلاصه ،اندیشة غرب دربارة شرق و نیز نقدهای
از اسلام و بلاد اسلامی تا سال‌های سال ،سرمشق ب یبدیل مسیحیان در آن مرور گردیده است.
تصویرسازی از شرق مسلمان بوده است. جنگ پرهزینه ،خون‌بار و فاجع هانگیز امریکا در ویتنام، In touch with Iranian diversity
پس از اکتشاف‌های حاصل از آغاز دوره‌ی رنسانس بود که شرق‌شناسی شورش‌های دانشجویی در فرانسه و کشورهای اروپایی دیگر،
جدیدی پدید آمد که هنوز تأثیرهای آن باقی است« .نیروهای مرکب از جهان ،نه تنها در پی سخن گفتن از خاموشان و مطرودان برآمدند ،بلکه نهضت‌های سیا‌هپوستان ،انقلاب اسلامی ایران ،جریان‌های Vol. 22 / No. 1326 - Friday, Jan. 16, 2015
رنسانس ،اصلاح دینی و اکتشافات مقدماتی ،موض ِع به کلی جدیدی در کوشیدند فضایی به وجود آورند که در آن خاموشان بتوانند به سود آزادی‌خواه در امریکای لاتین ،اعترا ضهای گسترده‌ی کشورهای
برابر غیر غرب به وجود آورد ».در این دوره پرسش‌های اساسی فراوانی خود سخن بگویند .در این زمان این بحث مطرح شد که اصولاً چگونه افریقای شمالی علیه اروپائیان استعمارگر ،نهضت‌های فمینیستی
درباره‌ی این تمدن‌های جدید کشف‌شده برای ذهن غربی پدید آمد که مطرودان و محرومان م یتوانند از خود سخن بگویند .در کتاب پرآوازه‌ی و بسیاری از رویدادهای اجتماعی دیگر ،ده ههای ۱۹۶۰و ۱۹۷۰
برای پاسخ به این پرسش‌ها ،سرزمین‌های شرقی ،در حکم آزمایشگاهی ادوارد سعید ،اندیشمند عرب فلسطینی ،یعنی «شرق‌شناسی» درباره‌ی م ،قرن گذشته را به دوره‌ای تحول‌ساز در تاریخ جهان و به دنبال
انسانی و اجتماعی مطرح بودند .در این میان ،امپراتوری عثمانی هم به این موضوع ،به را‌هح لهایی اشاره شد .سعید در شرق‌شناسی با به کار آن ،در نظریه‌های علوم انسانی تبدیل کرده است .در این ده هها،
تثبیت این تصویر جدید کمک کرد .عثمانی نماینده‌ای از شرق بود که از گرفتن روش تحلیل گفتمانی فوکو ،تصویری را مطالعه کرد که غرب ،از فضایی عمومی در بین تحصی لکردگان و روشنفکران کشورهای
علوم و هنرهای آن بهره‌ای نداشت و وحشی و خونریز به شمار می‌آمد. آغاز دوران سلطه و نفوذ جهانی خود ،از شرق و کشورهای شرقی ،ب هویژه گوناگون به وجود آمد که سبب شد آ نها در عرصه‌ی نظر به
«ارزیاب یها از حکومت عثمانی عینکی ساخت که از خلال آن ،باید به کشورهای اسلامی ،برساخته است .او در این کتاب ،با مطالعه‌ای نظا ممند انتقاد از «امپریالیسم» امریکا و اروپا ،که دامن همه‌ی کشورهای
همه‌ی مشرق‌زمین نگریسته می‌شد ».طی سال‌های بسیار نظریه‌ی در ادبیات ،نشان م یدهد که غرب در تلاشی بسیار کوشیده است تصویری جهان را گرفته و وضعیتی بحرانی در آ نها پدید آورده بود،
استبداد شرقی ،نظریه‌ای مسلط در بیشتر متون شرق‌شناسانه بود و البته که خود م یخواهد یا بدان نیازمند است ،به شرق قالب کند .شر قشناسی، دست زنند« .بحران»« ،فروپاشی»« ،هژمونی»« ،دیگری»« ،استعمار»
هنوز که هنوز است ،در اندیشمندانی که تفکری کلاسیک‌تر دارند و غرب شرقی را می‌سازد که هویتی منفعل و کود کوار دارد و م یتواند عاشق و ،...واژ‌ههای پرطنین آن روزگار بود که مهم‌ترین مناقشات نظری جهان
را به عنوان مقصدی مفروض م یگیرند که شرق م یخواهد و باید به آن شود ،هدف تجاوز قرار گیرد ،تعلیم ببیند ،شکل بپذیرد و اداره و مصرف
برسد ،از آن دفاع می‌شود( .بهترین نمونه‌ی ایرانی آن در حال حاضر، شود ،از آن بالاتر ،شرق از چشم غرب« ،دارای لذات عجیب و غریب و را هدایت م یکرد.
دکتر محمد علی همایون کاتوزیان ،استاد ایرانی دانشگاه آکسفورد، گنه‌آلود جنسی است که همگی در لفافه‌ای از سنتی کهن ،رازآلود و اندیشمندان علوم انسانی و روشنفکران در غرب ،برای نخستین بار ،در
است که اعتقاد دارد تاریخ ایران شور‌هزاری است که برای همیشه در آن پر رمز و راز پیچیده شدهاند» .کافی است برای فهم این نکته ،نگاهی این دوران به شکلی گسترده ،به «دیگری»هایی که طی تاریخ غرب برای
بیندازید به تصویری که حتی امروز غرب در فیلم‌های هالیوودی‌اش از خود برساخته بود ،علاقه‌مند شدند .بدین ترتیب مطالعات فرودستان و
نظریه‌ی استبداد ایرانی حکم رانده است ). شرق نشان می‌دهد .حرمسرای خشایارشاه در فیلم « »۳۰۰و تصویرهای محرومان اوج گرفت و غرب درصدد برآمد آن علوم انسانی را فروتن کند
نکته‌ی اساسی درک این مطلب است که غرب ،برای پاسخ گفتن به گوناگونی که فیلمی مانند «اسکندر» از شرق ارائه م یدهد ،نشا ندهنده‌ی که دستش تا مفرغ به خون جنای تهایی آغشته بود که نظام‌های سیاسی
خلأها و مشکلات خود ،کوشیده است تصویر آن خلأها را به صورتی این امر است که غرب هنوز م یخواهد درباره‌ی شرق ای نگونه بیندیشد. و سلط هگر غرب در سراسر جهان مرتکب شده بودند .آن علوم انسانی،
افسانه‌ای در شرق بازبتاباند و در این راه ،همواره خیالات غربی‌ها ،بیشتر شر قشناسی ادوارد سعید ،حوزه‌ای از مطالعات را پدید می‌آورد که اکنون که روزگاری از استعمار حمایت نظری م یکرد ،امروز در پی شکستن
از حقیقت شرق ،راهنمای ذهنی آ نها بوده است .شرق‌شناسی بر اساس به نظریه‌ی پسااستعماری مشهور است .موضوع‌محوری این مطالع هها، پیش‌فرض‌های پیشین خود برآمده بود .بدین ترتیب در آن دهه فضا
ب نبست غرب در برابر شرق و به‌ویژه اسلام پدید می‌آید .واقعیت آن است روابط بین شرق و غرب و تصویر بازسازی‌شده از شرق به دست غرب فضایی معترض بود؛ «فضای در عین حال تهی و پ ِر همه‌ی آن واژگان
که هیچ حوزه‌ی تمدنی در جهان ،به اندازه‌ی تمدن اسلامی در برابر غرب است که در تار و پود رشته‌های علوم انسانی پیچیده شده و اغلب به بدون زبان که به شخصی که گوش می‌سپارد امکان م یدهد تا صدای
از خود مقاومت نشان نداده است .سرزمین‌های اسلامی نه تنها بیشترین خود همان کشورها نیز به وسیل هی تأسیس دپارتمان‌های علوم انسانی خفه‌ای را بشنود که از فرود تاریخ برمی‌آید ،تمجمج سرسختانه‌ی زبانی
مقاوم تها را در برابر حمله‌ی فکری و فرهنگی غرب کرده ،بلکه مؤثرترین در آن کشورها تحمیل گردیده است؛ چنا نکه استادان و اندیشمندان که به نظر می‌آید یکسر با خود سخن می‌گوید ،بدون فاعلی سخنگو و
هجوم‌ها را نیز سامان داده‌اند .اسلام ،بزرگ‌ترین مانع و ب نبست غرب آن کشورها در موارد بسیار ،به گونه‌ای تربیت و تعلیم داده شدهاند که بدون مخاطب ،کز کر ده در خو د ،و با تکه‌ی قلنبه‌ای در گلو ،در هم
برای رسیدن به کمال مطلوب همیشگی‌اش ،یعنی «جهانی‌شدن» ،بوده خودشان و مردمشان را طوری بشناسند که غرب به آ نها القا کرده است . م یشکند پیش از آنکه هی چگونه فرمولی به دست آورد و به سکوتی
ضیاءالدین سردار ،یکی دیگر از استادان دانشگاه‌های غرب است که در
است .راه‌حل غرب برای این بن‌بست ،شر قشناسی بوده است . ادامه‌ی راه ادوارد سعید ،مطالع ههایی درباره‌ی رابطه‌ی غرب و اسلام گرفتار می‌آید که هرگز از آن جدا نشده است».
به هر عنوان ،گروهی از اندیشمندان ،که همگی کمابیش از ادوارد سعید یکی از اندیشمندان مهم و تأثیرگذار متفکران این دوران ،میشل فوکو
الهام گرفته بودند ،حوزه‌ای مطالعاتی را پدید آوردند که علیه این گفتمان است؛ فیلسوف و جامع هشناسی فرانسوی که تأملات درخشان او،
افسان هپرداز ،تقلی لگرا و یکدس تکننده‌ی غرب درباره‌ی شرق ،شورید و کوبنده‌ترین و ریش های‌ترین انتقادات موجود به شیوه‌ی رایج اندیشه‌ی
غربی بود .او در کتاب «تاریخ جنون» این موضوع را توضیح داد که چگونه
سازوکارهای مخاطر‌هآفرین آن را به خوبی نشان داد. علوم انسانی غربی از قرن‌های گذشته ،با ترویج نوع ویژه‌ای از اندیشیدن،
کنون نیز مطالعه‌های پسااستعماری از حوزه‌های مطالعاتی جدید و اندیشه‌های دیگر را طرد کرده‌اند .آ نها فقط نوع خاصی از انسان ،یعنی
مرد سفیدپوست اروپای ِی به دنبال سود اقتصادی ،را نمونه‌ی کامل انسان
نیرومند در علوم اجتماعی دنیا به شمار می‌آید . دانستند و هر کس دیگری را با برچسب‌های گوناگون راندند .آنچه فوکو
اما نوعی دیگر از شرق‌شناسی وجود دارد که سید حسین العطاس آن را را به سوی مطالعه‌ی مجنونان ،زندانیان ،منحرفان جنسی و گروه‌های
«شرق‌شناسی وارونه» یا معکوس نامیده است .این فرایندی است که در دیگر طردشده‌ی از اجتماع می‌کشاند ،یافتن را‌ههایی بود که «رژیم علوم
آن ،اندیشمندان کشورهای جهان سوم ،در راه اعتراض به تجاوزهای غرب، انسانی» غرب ،با تکیه بر آ نها ،رقیبان خود را به کنار رانده بود .فوکو
در وادی تصویرسازی خیالین از حقیقت غرب م یافتند .شرق‌شناسی و در کنار او بسیاری از سرآمدان علوم اجتماعی و انسانی آن دوره در
معکوس ،یکی از مشکلاتی است که امروز کشور ما نیز درگیر آن است؛
فرایندی که قابلیت دارد با تبدیل کردن غرب به ایدئولوژی ،همه‌ی
پرسش‌های جدی ما درباره‌ی غرب و تمدن جدید مدرن را در نزد خود
و با خیالات خود ،پاسخ دهد؛ پاسخ‌نمایی که راه را بر هر پاسخ عمیق و
را‌هگشایی خواهد بست.
[وبلاگ باشگاه اندیشه]
