Page 24 - Issue No.1366

‫وداع با نویسنده خستگی ناپذیر‬ ‫ادبیات‬

‫سال ‪ / 23‬شماره ‪ - 1366‬جمعه ‪ 31‬رهم ‪1394‬‬‫‪25‬‬

‫نقد و‬
‫بررسی‬
‫داریوش معمار‬

‫می‌توان او را جزء نسلی دانست که حوصله پایا ‌نناپذیر و دقیقی داشتند‪،‬‬ ‫نگارنده تقریباً همه آثار داستانی ب ‌ینیاز را که از سال‌های آخر دهه‬
‫این موارد او را از میان جمع بالا کشیده‪ ،‬ب ‌ینیاز برخلاف بسیاری از‬ ‫‪ ۶۰‬منتشرشده خوانده‪ ،‬میان آنها از مجموعه داستا ِن «دردناک‌ترین‬
‫نویسندگان معاصر ما شاگرد هی ‌چکدام از داستان نویسان بزرگ نسل‬ ‫داستان عالم» و رمان «اندوه رهگذران مرده» بیش از همه لذت برده‬
‫قبل نبود‪ ،‬این استقلال همانطور که در ابتدای نوشته اشاره شد‪ ،‬احتمالاً‬ ‫است‪ .‬اما بی‌نیاز چندین رمان و مجموعه داستان منتشرنشده دار د‪،‬‬
‫نتیجه دانش وسیع و تسلط او بر مبانی ادبیات داستانی جهان و آثار مهم‬ ‫که به قول خودش تیغ تیز ممیزی و جر ‌حوتعدی ‌لهای فراوان بر آنها‬
‫آن بود‪ .‬او پرچم‌داری بود که پرچم از کسی نگرفته و بالای سر نبرد‪ ،‬به‬ ‫فرصت انتشارشان را ضایع کرده‪ ،‬پیرمرد پرتلاش ادبیات داستانی ایران‬
‫در سال‌های آخر عمرش بیش از همه‪ ،‬نگران آثار منتشرنشده‌اش و‬
‫قول دوستی ب ‌ینیاز پرچم‌دار بی مرشد بود‪.‬‬ ‫مشکلاتی بود که ممیزی بر سر تلاش‌های قلمی‌اش می‌آورد‪ ،‬او بارها در‬
‫گفتگوهای مختلف بزرگ‌ترین نقطه‌ضعف ادبیات داستانی ایران را مبدل‬
‫*‬ ‫شدن نویسندگان به میرزا بنویس‌هایی تفننی و بی‌مایه م ‌یدانست که‬
‫نم ‌یتوانند حقیقت ایده داستانی خود را بر کاغذ بیاورند و از ترس مسائل‬
‫‪In touch with Iranian diversity‬‬ ‫اگر از میان کوه‌های بلند و مسیر عبور عشایر و کار سخت کشاورزان و‬
‫دامداران شمال خوزستان‪ ،‬از محل برخورد مدرنیته و سنت‪ ،‬نفت و روش‬ ‫پس از نوشتن استعدادشان حرام م ‌یشود‪.‬‬
‫اجدادی زندگی به نویسندگی رسیده باشید متوجه می‌شوید چگونه‬ ‫نکته مهم دیگر در مورد تأثیر حضور ب ‌ینیاز برم ‌یگردد به حمایت‌های‬
‫می‌شود قلبت را عمل کنی و حتی پیش از آنکه دوره نقاهت را کامل‬ ‫دائمی وی از جوایز مستقل ادبی در حوزه داستان و شعر‪ ،‬طی ‪ ۲‬دهه‬
‫پشت سر بگذاری بروی از خانه بیرون تا در جلسه داستانی شرکت کنی‪،‬‬ ‫گذشته کمتر شخصی را می‌توان معرفی کرد که به اندازه ب ‌ینیاز با‬
‫آن‌قدر سرسخت باشی که چیزی نتواند تو را خان ‌هنشین کند و آن‌وقت‬ ‫حضور دانشی و حمایت مادی و معنوی خود نقشی مهم در حفظ بعضی‬
‫از برنامه‌های مستقل ادبی و جوایز وابسته به آنها داشته باشد‪ .‬ب ‌ینیاز به‬
‫قلبت بگیرد و خداحافظ‪!...‬‬
‫معنای کامل کلمه علاقه به ادبیات و نویسندگی داشت‪.‬‬
‫[منتشر شده در مجله صدا]‬ ‫وقتی کسی را از دست م ‌یدهیم مرثیه نوشتن برایش‪،‬‬
‫تمجید کردن از او و آوردن خصلت‌های مثبتش روی‬
‫‪Vol. 23 / No. 1366 - Friday, Oct. 23, 2015‬‬ ‫کاغذ اولین کاری است که توسط نویسندگان دیگر انجام‬ ‫قلبش گرفت و بیمارستان نتوانست آن قلب را متقاعد کند از تپیدن‬
‫می‌شود‪ ،‬خوب انجام این کار بد هم نیست‪ ،‬اما در کنار‬ ‫در سینه نویسنده ناایستد‪ ،‬آقای مهندس‪ ،‬آقای نویسنده‪ ،‬اهل صبوری‬
‫‪25‬‬ ‫اینها موارد دیگری هم هست که رخ م ‌یدهند‪ ،‬مثلًا اینکه‬ ‫و مهربانی؛ سفر خوش! آنها که فتح‌الله ب ‌ینیاز را از نزدیک می‌شناختند‬
‫نویسنده در کشور ما پس از مرگ صورت نویسندگ ‌یاش‬ ‫در یک نکته اتفا ‌قنظر داشتند‪ ،‬او دیر آمد‪ ،‬دیر شروع به نوشتن کرد‪ ،‬اما‬
‫بیشتر موردتوجه قرار م ‌یگیرد‪ ،‬آثارش ساده‌تر امکان‬ ‫مخاطبان ادبیات داستانی ایران را با تسلط فوق‌العاده‌اش به مبانی نظری‬
‫خوانده شدن پیدا م ‌یکنند‪ ،‬این سنتی است که ب ‌هخصوص‬ ‫داستا ‌ننویسی روز دنیا و آثار نویسندگان مطرح معاصر شگف ‌تزده کرد‪،‬‬
‫در سال‌های اخیر بی ‌شازپیش دیده‌شده‪ ،‬مرگ نویسنده‬ ‫ب ‌ینیاز خواننده آثار نویسندگان مطرح انگلیس ‌یزبان‪ ،‬به زبا ‌ناصلی بود‪ ،‬او‬
‫برای علاقه‌مندان هیجانی ایجاد م ‌یکند که رغبتشان را‬ ‫در نوشتن نثری روان‪ ،‬روشن و اثرگذار داشت و در رفتار نویسندگی‌اش‬
‫برای خواندن آثار وی بیشتر کرده و تازه م ‌یکند‪ ،‬آنگاه‬ ‫اهل مدارا و علاقه‌مندی به همراهی و کمک به دیگران بود‪.‬‬
‫فرصت تجدید چاپ آثار نویسنده فراهم م ‌یشود‪ .‬از روز‬ ‫چند نوبت‌ای که با این ه ‌مولایتی خوزستان ‌یام برخورد داشتم‪ ،‬ندیدم‬
‫مرگ تا چند ماهی در مورد نویسنده درگذشته حرف‌های‬ ‫درگیر حاشیه ادبیات باشد‪ ،‬او یکی از حرف ‌های‌ترین آدم‌های این نسل بود‬
‫فراوان گفته م ‌یشود و نوشته می‌شود و هزار راه زندگی او‬ ‫که وسعت دانش و توانایی نوشتن فرص ‌تهایی عالی را برای مخاطبان‬
‫ابتدا با زبان تمجید و سپس نقد به مخاطب معرفی م ‌یشود‪.‬‬ ‫وی فراهم کرد‪ ،‬کمتر مجله ادبی را می‌توان در سال‌های گذشته سراغ‬
‫نویسنده ایرانی تقدیرش این است که پس از مرگ خوانده‬ ‫گرفت که نقد و تحلی ‌لها و داستان‌های ب ‌ینیاز را منتشر نکرده باشد‪،‬‬
‫شود و شهرت و محبوبیت ب ‌هدست آورد‪ ،‬حتمان در مورد‬ ‫ضمن آنکه اعتبار قلم او برای نشریات موجب جلب اعتماد مخاطبان‬
‫ب ‌ینیاز هم این اتفاق به عنوان سنتی تاریخی می‌افتد و‬ ‫بود‪ .‬ب ‌ینیاز همچنین انسانی منظم و پایبند به قول و قرار بود‪ ،‬زمانی که‬
‫آثار مانده او در کنج منتشر خواهند شد‪ ،‬اما او میان‬ ‫مجله ارمغان فرهنگی را منتشر م ‌یکردم‪ ،‬طی چند نوبت که با او برای‬
‫علاقه‌مندان این داستان و رمان‌ها نخواهد بود تا کنار‬ ‫نوشتن مطلبی مکالمه داشتم‪ ،‬چنان جدیت و دقتی در رفتارش دیدم‬
‫شخصیت‌ها با ایشان به گفتگو بنشیند و از دست رفتن‬ ‫که در کمتر نویسنده‌ای م ‌یتوان مشاهده کرد‪ ،‬این خصلت احتمالاً ناشی‬
‫از سال‌ها کار در شغل مهندسی بوده و پرورشی که چنین کاری برای‬
‫چنین فرصتی چیز کمی نیست‪.‬‬ ‫ذهن و رفتار وی به ارمغان آورده‪ ،‬گرچه ب ‌ینیاز در پایان عصر میان‌سالی‬
‫اگر در زمان حیات بی‌نیاز فرصت خواندن آثار منتشرنشده‬ ‫کار نویسندگی را آغاز کرد‪ ،‬اما به‌صورت خاص نقدهای راهگشا و دقیق‬
‫او به دلیل فشار ممیزی را پیاد م ‌یکردم‪ ،‬بی‌شک با اضافه‬ ‫و آثاری که به‌صورت کتاب در این حوزه منتشر کرده شاخص و متمایز‬
‫شدن فرصت گفتگو با نویسنده لذتی دوچندان نصیبم‬ ‫است‪ ،‬چنان‌که وی را در لیست نویسندگان اثرگذار پس از انقلاب قرار‬
‫می‌شد‪ ،‬اما این حال طبیعت کار در این گوشه از جهان‬ ‫دهد‪.‬داستان‌های ب ‌ینیاز با شگردهایی که وابستگی به وجه بومی شناخت‪،‬‬
‫است‪ .‬بی‌نیاز همان‌طور که اشاره کردم در میان هم‌نسلانش‬ ‫زندگی شهری و درماندگی انسان معاصر دارد‪ ،‬با نثری روان مخاطب را‬
‫در اراده به نوشتن ب ‌ینظیر بود و در تلاش برای خواندن‬ ‫تحت تأثیر قرار م ‌یدهند‪ ،‬البته با هم ‌هدانشی که ب ‌ینیاز در حوزه کار خود‬
‫داشته‪ ،‬آن جسارت و نبوغ جوانی نویسنده و ب ‌یپروا نوشتن در کار وی‬
‫کمتر به چشم می‌آید‪ ،‬اما داستا ‌نهایش مخاطب را خسته هم نم ‌یکنند‪.‬‬